O Wielkanocy, Wielkiejnocy

W nazwie tego święta wciąż można człon przymiotnikowy traktować na dwa sposoby: odmieniać lub nie

 Wielkanoc to słowo osobliwe. Choć już przed wiekami stało się zrostem, czyli połączeniem przymiotnika wielka i rzeczownika noc w jeden wyraz, wciąż można w nim odmieniać człon pierwszy i mówić czy pisać:

z okazji Wielkiejnocy czy mam wspomnienia z Wielkąnocą.

Częściej jednak forma przymiotnikowa (wielka) w nazwie najstarszego i najważniejszego święta chrześcijańskiego upamiętniającego zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa zostaje unieruchomiona fleksyjnie i dlatego przeważnie widuje się sformułowania:

z okazji Wielkanocy czy przygotowania związane z Wielkanocą.

Odeszła za to raczej w zapomnienie (słowniki już tego nie rejestrują) pisownia rozdzielna obydwu członów, tzn. Wielka Noc (z Wielką Nocą, o Wielkiej Nocy), ale jeśliby ktoś chciał tak jednak napisać, błędu nie popełni.

Należy tylko pamiętać wtedy o akcentowaniu obydwu członów: [wielka noc], wiedząc o tym, że w słowie Wielkanoc akcent przesunął się w formie wielka o jedną sylabę do przodu: mówimy [wielkanoc].

Kiedy nazwie Wielkanoc, Wielka Noc towarzyszy rzeczownik święta, wtedy zachowuje się on jak apelatyw (słowo pospolite) i nie oddaje się go wielką literą; pisze się święta Wielkanocy lub święta Wielkiejnocy, lub święta Wielkiej Nocy.

Inaczej rzecz się ma z tzw. wyrażeniem omownym (peryfrazą), składającym się z rzeczownika święta i przymiotnika wielkanocne.

Przed laty trzeba było pisać obowiązkowo święta wielkanocne (wszystko małymi literami, gdyż nie jest to nazwa własna), ale od pewnego czasu dopuszcza się oboczny zapis Święta Wielkanocne  (vide Wielki słownik ortograficzny PWN pod redakcją Edwarda Polańskiego, Warszawa 2010, s. 926). Nie było innego wyjścia, prawie wszyscy Polacy tak pisali…

Zapamiętajmy zatem owo ortograficzne rozróżnienie:

  • święta Wielkanocy,
  • święta Wielkiejnocy,
  • święta Wielkiej Nocy,

ale:

  • święta wielkanocne

lub

  • Święta Wielkanocne.

Warto również wspomnieć o tym, że dawniej słowniki ortograficzne podawały zapis środa popielcowa (małymi literami), traktując to określenie jako wyrażenie opisowe o znaczeniu ‘środa, w którą wypada Popielec’.

Należało więc pisać Popielec (po staropolsku Wstępna Środa), w kalendarzu chrześcijańskim pierwszy dzień wielkiego postu (lub Wielkiego Postu), ale środa popielcowa.

Ponieważ jednak w tekstach religijnych  zawsze widywało się pisownię Środa Popielcowa, leksykografowie postanowili to uszanować i postawili na zapis wielkimi literami, rezygnując z oboczności środa popielcowa (Wielki słownik ortograficzny PWN, s. 923).

Wolno natomiast od niedawna pisać wielki post lub Wielki Post (Wielki słownik ortograficzny PWN, s. 1008); niegdyś obowiązywała wyłącznie pisownia małymi literami.

Nie ma za to żadnych wątpliwości przy zapisywaniu nazw Niedziela Palmowa (dawniej też Niedziela Męki Pańskiej, Niedziela Kwietna, Niedziela Wierzbna), Wielki Czwartek, Wielki Piątek czy Wielka Sobota.

Wielkie litery są w tym wypadku jak najbardziej uzasadnione, gdyż Niedziela Palmowa jest świętem ustanowionym na pamiątkę przybycia Chrystusa do Jerozolimy, Wielki Czwartek to nazwa święta rozpoczynającego Triduum Paschalne (inaczej Triduum Sacrum, łac. triduum ‘trzy dni’), pamiątki ustanowienia sakramentów kapłaństwa i Eucharystii, Wielki Piątek to dzień wyjątkowy, upamiętniający śmierć Jezusa Chrystusa na krzyżu, a Wielka Sobota dzień równie ważny, gdyż poprzedzający zmartwychwstanie Pańskie.

Przypomnę na koniec, że od tych wszystkich nazw własnych powstały przymiotniki z interfiksem -o-: wielkopostnywielkotygodniowywielkoczwartkowywielkopiątkowy, wielkosobotni, ale od nazwy Wielkanoc upowszechniła się forma z -a-wielkanocny (a nie: wielkonocny).

Kiedyś jednak słowo wielkonocny było w użyciu. Odnotowywał je – jako oboczne – Słownik języka polskiego wydany staraniem M. Orgelbranda (Wilno 1861, t. 2, s. 1844-1845), a wspominał o nim jeszczeownik języka polskiego Jana Karłowicza, Adama Kryńskiego i Władysława Niedźwiedzkiego (Warszawa 1919, t. VII, s. 568 i s. 571).

MACIEJ MALINOWSKI

Scroll to Top