Przystojny

Okazuje się, że o kobiecie też można powiedzieć przystojna…

– Usłyszałam ostatnio z ust starszej osoby: „Ta kobieta, która tutaj przed chwilą siedziała i właśnie wyszła, była dość »przystojna«”. Zwróciła się ona w ten sposób w kawiarni do koleżanki. Zdziwiłam się, gdyż – owszem – kobieta, o której tak powiedziano, miała dosyć ładną twarz, ale raczej niski wzrost i nieco nadwagi. Czy słowo „przystojna” zostało tutaj użyte poprawnie? Czy o kobiecie wolno powiedzieć, że jest „przystojna”? Dla mnie „przystojny” może być wyłącznie mężczyzna „wysoki, dobrze zbudowany” (e-mail otrzymany od internautki).

Rzeczywiście – współcześnie przyjęło się, że określenie przystojny odnosi się jedynie do mężczyzny i to nie każdego, lecz postawnego, o odpowiednim wzroście, wysportowanego, mającego dobrą prezencję. Co ciekawe, ktoś taki nie musi za bardzo grzeszyć urodą.

Mężczyzna powinien być jedynie nieco ładniejszy od diabła, to kobieta ma przy nim błyszczeć urodą – mawiała moja śp. ciocia z krakowskiego Zwierzyńca.

Pisarz Marek Krajewski w powieści kryminalnej Głowa Minotaura z detektywem Eberhardem Mockiem w roli głównej (rzecz dzieje się przed wojną we Lwowie, w Katowicach i niemieckim Wrocławiu) również w ten sposób wyraził się o panach: Mężczyzna nie musi być piękny. Powinien być nieco ładniejszy od diabła. Ale nie może być diabłem.

Oczywiście, zdarza się, że jest się niekiedy osobą płci męskiej jednocześnie i przystojną, i atrakcyjną pod względem urody. Takiego młodzieńca młodzież nazywa ciachem.

To o kobietach mówi się, że są piękne, śliczne (uroda to ich domena). Czy jednak kobieta może być przystojna? – zapytajmy.

Okazuje się, że nazywanie przedstawicielki płci pięknej przystojną nie jest uchybieniem językowym. W przeszłości nikogo takie określenie nie dziwiło, ponieważ przystojny oznaczało ‘mający przyjemną powierzchowność; ładny, urodziwy’ i mogło się odnosić do każdego.

Ale i we współcześnie wydanym Uniwersalnym słowniku języka polskiego PWN pod redakcją Stanisława Dubisza (Warszawa 2003, t. III, s. 817) natrafiamy na wyrażenia przystojny mężczyzna, przystojna blondynka.

Bolesław Prus również sięgał nieraz po słowo przystojna w tym szerszym sensie, pisał w „Lalce” (t. I): Dostrzegłszy […], że między kundmankami [inaczej: klientkami] trafiają się przystojne, [Małgorzata] cofnęła Stacha z sali frontowej za szafy.

Warto wiedzieć jeszcze o jednym, a mianowicie o tym, że kiedyś przymiotnik przystojny miał prymarnie inny sens. Znaczył ‘taki, który komu przystoi, jest stosowny, odpowiedni dla kogoś’.

Mogło być przystojne odzienie, przystojne wychowanie, przystojne maniery, a także nieprzystojne odzienie, nieprzystojne wychowanie, nieprzystojne maniery. Przystojne, czyli ‘stosowne, odpowiednie’, nieprzystojne – ‘niestosowne, nieodpowiednie’.

Tego typu określenia odbierano normalnie, gdyż przymiotnik przystojny wywodził się z czasownika przystać (‘być stosownym, należytym’), dzisiaj używanym wyłącznie w bezosobowej formie czasu teraźniejszego (coś komuś) przystoi (‘odpowiada’), także coś komuś nie przystoi (‘nie odpowiada’).

Niejedna babcia powie niekiedy i dzisiaj do wnuczki czy wnuka: Marysiu, Jasiu, nie przystoi się tak wam zachowywać.  

A zatem zgódźmy się z tym, że nazywanie mężczyznę wysokiego, dobrze zbudowanego, o ładnej prezencji przystojnym pozostaje dzisiaj wyłącznie konwencją. Kiedyś mówiło się tak na każdego przedstawiciela płci męskiej (również tego mniej postawnego, ale o przyjemnej aparycji), a także na kobietę.

Warto mieć to na uwadze, żeby słysząc gdzieś czy czytając, że jakaś kobieta jest przystojna, nie dziwić się i nie traktować tego jako błędu.

MACIEJ  MALINOWSKI