Obcy język polski

  • Porady językowe
  • Polszczyzna od ręki Pana Literki
  • Poradnia Językowa PWN
  • Camera obscura
  • Quiz językowy
  • O autorze
    • Książki
      • Ortografia polska. Kodyfikacja, reformy i zmiany pisowni (1830–2010) oraz jej recepcja
      • Co z tą polszczyzną?
      • (…) boby było lepiej
      • Obcy język polski
    • Opinie
    • Dyplom mistrza polskiej ortografii
  • Porady językowe
  • Polszczyzna od ręki Pana Literki
  • Poradnia Językowa PWN
  • Camera obscura
  • Quiz językowy
  • O autorze
    • Książki
      • Ortografia polska. Kodyfikacja, reformy i zmiany pisowni (1830–2010) oraz jej recepcja
      • Co z tą polszczyzną?
      • (…) boby było lepiej
      • Obcy język polski
    • Opinie
    • Dyplom mistrza polskiej ortografii

Obcy język polski

Dlaczego mówimy babie lato?

» Porady językowe » Dlaczego mówimy babie lato?

Istnieje kilka hipotez na temat pochodzenia owej nazwy. Wszystkie mają związek babą (‘starszą kobietą’), pajęczyną i ciepłą jesienią

Babim latem nazywa się potocznie okres ciepłych i słonecznych dni na przełomie września i października, a czasem także i w październiku. Ów czas charakteryzuje się tym, że w dzień jest ciepło, noce jednak bywają chłodne, a rano pojawia się mgła.

Właściwa definicja omawianego wyrażenia jest następująca: babie lato to ‘długie, cienkie nitki pajęczyny unoszące się w powietrzu pod wpływem wiatru w ciepłe, jesienne dni’. Na owych nitkach pająki, zwykle samice, przenoszą się na duże odległości w poszukiwaniu schronienia na zimę. Dzięki niezwykłej umiejętności rozprzestrzeniania się zasiedlają one większość obszaru wszystkich kontynentów, a gdy zdecydują, że oddalili się od rodzinnego krzaka już dość daleko, zwijają nitki i… lądują na ziemi.

Jest jeszcze trzecie znaczenie wyrażenia babie lato, metaforyczne: ‘późne lato albo wczesna jesień ludzkiego życia’. Wydana przed rokiem książka, traktująca o optymizmie i radości życia w dojrzałym okresie życia kobiety, autorka Agnieszka Fitkau-Perepeczko nieprzypadkowo zatytułowała „Babie lato, czyli bądź szczęśliwa całe życie”.

  • No dobrze, ale dlaczego w owym określeniu występuje przymiotnik babi?

Jak nietrudno się domyślić, musi on mieć związek z rzeczownikiem baba w przestarzałym już nieco znaczeniu ‘stara kobieta’ (pamiętamy wiersz „Dziad i baba” Józefa Ignacego Kraszewskiego zaczynający się od słów: Był sobie dziad i baba, bardzo starzy oboje). Przymiotnik babi (babia, babie) – dziś byśmy powiedzieli babski (babska, babskie) – znaczył ‘należący do baby, właściwy babie, dotyczący baby’ (np. babi płacz, babia pomsta, babie wypieki, babie modły, babie lamenty i właśniebabie lato).

Niestety, nie ma jednomyślności językoznawców w kwestii pochodzenia owej nazwy. Najczęściej porównuje się cienkie, białe nitki pajęczyny unoszone przez wiatr w pogodne jesienne dni do siwych, delikatnych włosów starszych kobiet w jesieni życia. Ale spotyka się i inne uzasadnienia.

Na przykład Antoni Krasnowolski pisze w „Przenośniach mowy potocznej” (Warszawa 1905 r,, nakładem i drukiem Michała Arcta) tak: „Zdaje się, że w nazwie »babiego lata« tkwi wspomnienie duchów albo bogiń pogańskich w rodzaju greckich Park i germańskich Norn, trzech sióstr staruszek, które przędły dla każdego człowieka »nić żywota« i w godzinie śmierci ją przecinały. Odgłosem tej wiary pogańskiej są stare baby, prządki, napotykane niekiedy w baśniach ludowych. Babie lato, tj. pajęczynę ukazującą się w powietrzu na początku jesieni, uważano więc za przędzę tych bab przędących. Podania ludowe o „przędzy Matki Boskiej” powstały później i nie zgadzają się z nazwą »babiego lata«. Zresztą być może, iż ta nazwa jest po prostu tłumaczeniem z niemieckiego »Alterweibersommer«”.

Rzeczywiście, w niemczyźnie Altweibersommer (Alterweibersommer) znaczy to samo, co u nas –babie lato (Alt ‘stary’ , Alter ‘starość’, Weib ‘baba’ i Sommer ‘lato’). Niektórzy znawcy języka uważają jednak, że wyraz ten ma związek z formą czasownikową weben, która znaczy ‘tkać’, albo z rzeczownikiem Weben  (‘tkanie’). Miałoby to wpływ na jeszcze inną hipotezę co do pochodzenia omawianego wyrażenia.

Otóż tkaniem zajmowały się dawniej kobiety-baby, ale zanim przystępowały do tego zajęcia, musiały przygotować len. Owo międlenie lnu było dość męczące, a że odbywało się we wrześniu i w październiku, kiedy nieraz bywa ciepło jak w lecie, rozgrzane pracą prządki, nie bacząc, że to już jesień, zdejmowały z siebie część odzienia. Jeśli więc ktoś zobaczył takie częściowo rozebrane „baby siedzące przy międleniu lnu”, mógł to skomentować tak: Ależ macie, baby, lato. Nic zatem dziwnego, że później utrwaliło się w języku potocznym wyrażenie babie lato na okres ciepłych dni na przełomie września i października, kiedy to „baby przędą len i są lekko ubrane”.

Istnieje czwarte objaśnienie pochodzenia nazwy babie lato: że okres niemal letnich, ciepłych dni jesieni można porównać do późnej miłości starszych kobiet. A może Państwo znają jeszcze inną wersję?

Dodam, że nazwa babie lato ma swe odpowiedniki w innych językach. Jak już wspomniałem, po niemiecku to Altweibersommer, po angielsku Indian Summer (dosł. ‘indiańskie lato’), po hiszpańsku el veranillo de San Martin, Szwajcarzy mówią witwensommerli (Witwe – ‘wdowa’; Sommer – ‘lato’), Francuzi z kolei używają trzech określeń: l’été de la Saint-Michel (okres końca września), l’été de la Saint-Luc (poł. października) i l’été de la Saint-Martin (imieniny św. Marcina 11 listopada).

MACIEJ MALINOWSKI

 

Podobne

Share

Tagi: znaczenie zwrotów i wyrażeńzobacz

Obserwuj:

  • Następny wpis Dzień wolny od pracy (a nie: wolny dzień od pracy); dniowi (a nie: dniu)
  • Poprzedni wpis Dlaczego krwiobieg, a nie: krwioobieg?

Najnowsze

  • Niezbędny (kiedyś niezbedny)

  • Ortografia: który zapis jest poprawny?

  • Jak napiszesz?

Archiwum porad

  • ★2019 (8)
    • Luty (3)
    • Styczeń (5)
  • ☆2018 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (3)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (3)
    • Styczeń (5)
  • ☆2017 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (5)
    • Styczeń (4)
  • ☆2016 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2015 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2014 (54)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (5)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (5)
  • ☆2013 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (3)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (6)
  • ☆2012 (55)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (6)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (5)
    • Styczeń (4)
  • ☆2011 (46)
    • Grudzień (1)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (2)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (6)
    • Luty (3)
    • Styczeń (4)
  • ☆2010 (51)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (4)
    • Styczeń (3)
  • ☆2009 (53)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (6)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2008 (52)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (5)
  • ☆2007 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (5)
  • ☆2006 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (6)
    • Lipiec (3)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2005 (51)
    • Grudzień (3)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2004 (46)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (2)
    • Styczeń (1)
  • ☆2003 (53)
    • Grudzień (6)
    • Listopad (3)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (5)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (5)
  • ☆2002 (44)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (6)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (3)
    • Luty (1)

Więcej

Polecane

  • Potrzebować czegoś (nie: coś)

  • Na koloniach

  • O przymiotnikach efektowny i efektywny

Komentarze i tematy

  • Ostatnie komentarze
  • Tagi
  • Soban mówi:
    I wszystko w tym temacie 😉
  • jan35 mówi:
    Warto dodać, że po serbsku "baviti se" oznacza właśnie "zajmować się...
  • Stratos Vasdekis mówi:
    Warto tu wspomnieć, że słowo „zabawa” pierwotnie (od XIV w.) znaczyło...
  • mówi:
    Janusz i Grażyna to już dziadkowie. Partnerką Seby jest Karyna, a...
  • Komentatorka mówi:
    Powiedzenie składa się z kilku wyrazów, więc na pewno nie powiedzenie.
  • dyktando etymologia fleksja frazeologia interpunkcja kalka językowa neosemantyzm ortografia regionalizm składnia stylistyka słownictwo słowotwórstwo Wielkanoc wymowa znaczenie słów znaczenie zwrotów i wyrażeń zobacz Święta
Strona używa ciasteczek (cookies). Korzystając z niej, wyrażasz zgodę na używanie cookie zgodnie z aktualnymi ustawieniami przeglądarki.
Polityka prywatności
  • Polityka prywatności
  • Skorowidz alfabetyczny
  • Źródła obrazów

Copyright © Maciej Malinowski 2002 - 2018