Obcy język polski

  • Porady językowe
  • Polszczyzna od ręki Pana Literki
  • Poradnia Językowa PWN
  • Camera obscura
  • Quiz językowy
  • O autorze
    • Książki
      • Ortografia polska. Kodyfikacja, reformy i zmiany pisowni (1830–2010) oraz jej recepcja
      • Co z tą polszczyzną?
      • (…) boby było lepiej
      • Obcy język polski
    • Opinie
    • Dyplom mistrza polskiej ortografii
  • Porady językowe
  • Polszczyzna od ręki Pana Literki
  • Poradnia Językowa PWN
  • Camera obscura
  • Quiz językowy
  • O autorze
    • Książki
      • Ortografia polska. Kodyfikacja, reformy i zmiany pisowni (1830–2010) oraz jej recepcja
      • Co z tą polszczyzną?
      • (…) boby było lepiej
      • Obcy język polski
    • Opinie
    • Dyplom mistrza polskiej ortografii

Obcy język polski

Zastępca – zastępczyni, czyli o nazwach na -yni

» Porady językowe » Zastępca – zastępczyni, czyli o nazwach na -yni

Teoretycznie każdą męską nazwę zawodu, funkcji czy stanowiska o zakończeniu  „-ca” daje się przekształcić w nazwę żeńską zgodnie z zasadami słowotwórstwa

– Czy o kobiecie można powiedzieć „wychowawca”, czy dotyczy to wyłącznie mężczyzny, a kobieta jest „wychowawczynią”?

Chcemy na zakończenie roku wręczyć pewnej pani dyplom o treści „Za najlepszy debiut w roli wychowawcy” i nie jesteśmy pewni, czy nie należałoby napisać „…w roli wychowawczyni” – prosi o pomoc internautka.

W Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją prof. Andrzeja Markowskiego (Warszawa 2004, s. 1341) przy haśle wychowawca (1. ‘osoba wychowująca innych, kształtująca ich osobowość’. np. Wychowawca kilku pokoleń fizyków; 2. ‘w szkole nauczyciel opiekujący się klasą’, np. Wychowawca najmłodszych dzieci; Wychowawca II b) znajdujemy następującą informację:

„W sytuacjach oficjalnych [słowo wychowawca] używane [jest] także w odniesieniu do kobiety, [jednak] tylko w liczbie pojedynczej, np. Była doskonałym (nie: doskonałą) wychowawcą; Pani Kowalska to świetny wychowawca. Ale: Panie Kowalska i Nowak to doskonałe wychowawczynie”.

Wynika z tego, że można się posłużyć określeniem wychowawca, kiedy ma się na myśli kobietę, jednak przydawka musi przybrać wtedy postać męską (była doskonałym wychowawcą).

W liczbie mnogiej jest to już niemożliwe, ponieważ nie da się gramatycznie dopasować niemęskoosobowej przydawki doskonałe do męskoosobowego rzeczownika wychowawcy (otrzymuje się wówczas wyrażenie doskonałe wychowawcy). Zwrot Panie Kowalska i Nowak to doskonali wychowawcy także nie wchodzi w grę…

Zakończenie roku szkolnego jest niewątpliwie wydarzeniem oficjalnym, a zatem również wydźwięk oficjalny mają wszelkie podziękowania, słowa uznania za pracę czy gratulacje w przemówieniach bądź na dyplomach.

Nie będzie zatem uchybieniem czy nietaktem napisanie „Za najlepszy debiut w roli wychowawcy” w odniesieniu do kobiety (tym bardziej że często ocenia się i o kobiety, i mężczyzn).

Rzecz jasna nie może budzić niczyich zastrzeżeń i słowo wychowawczyni (Nagroda dla Pani X „Za najlepszy debiut w roli wychowawczyni”). Istnieje ono przecież w polszczyźnie od dawna, posługujemy się nim na co dzień i słowniki odnotowują je bez kwalifikatora „potoczne” bądź „środowiskowe”.

Na marginesie omawiania owej kwestii kilka uwag natury ogólniejszej…

Teoretycznie każdą męską nazwę zawodu, funkcji czy stanowiska o zakończeniu -ca daje się przekształcić w nazwę żeńską zgodnie z zasadami słowotwórstwa. Służy do tego celu przyrostek -ynidodawany do rdzenia formy męskiej, np.

sprzedawca – sprzedawczyni, zwycięzca – zwyciężczyni, sprawca – sprawczyni, doradca – doradczyni,  językoznawca – językoznawczyni, zleceniodawca – zleceniodawczyni, wykładowca – wykładowczyni, zastępcza – zastępczyni, następca – następczyni (jedynie od kierowca nie może być kierowczyni…).

Wiele żeńskich nazw, choć dobrze morfologicznie, gramatycznie zbudowanych, istnieje na razie jedynie potencjalnie, gdyż nie funkcjonuje w obiegu (np. wydawczyni, krwiodawczyni, mówczyni, przedsiębiorczyni, wyborczyni, zarządczyni, dowódczyni).

Czasem bywa i tak, że pojawia się kłopot, jak rozumieć żeńską nazwę utworzoną od męskiej.

Na przykład radca (1. ‘specjalista w jakiejś dziedzinie, będący ekspertem w swojej specjalności’, np. radca prawny; 2. dawniej ‘członek rady miejskiej’; inaczej rajca) powinien przybierać regularną, symetryczną postać żeńską radczyni, ale… nie zezwalają na to autorzy słowników (np. Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny PWN, s. 944: radczyni przest. ‘żona radcy’; błędne w znaczeniu ‘kobieta radca’.

Tymczasem mało kto się owym ustaleniem lingwistów przejmuje, często słyszy się zwroty z rodzaju Uzgodniłam to z panią radczynią prawną Kowalską; Radczyni X przyjmuje przez cały tydzień; Ustanowiłam w sądzie pełnomocniczkę, panią radczynię prawną Y.

Nie mam wątpliwości, że słowo radczyni w znaczeniu ‘kobieta radca’ trzeba jak najszybciej usankcjonować. Wyraz krawcowa też pierwotnie nazywał wyłącznie ‘żonę krawca’, a na ‘kobietę krawca’ mówiło się krawczyni. O dziwo, owa dobrze zbudowana przyrostkiem -yni forma od krawiec przegrała jednak rywalizację z krawcową. Ze słowem radczyni jest akurat odwrotnie…

MACIEJ MALINOWSKI

Podobne

Share

Tagi: słownictwo

Obserwuj:

  • Następny wpis Manieryczne witam…
  • Poprzedni wpis Jak brzmi przymiotnik od Boże Ciało?

Najnowsze

  • Ortografia: który zapis jest poprawny?

  • Jak napiszesz?

  • Pokój, czyli spokój

Archiwum porad

  • ★2019 (7)
    • Luty (2)
    • Styczeń (5)
  • ☆2018 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (3)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (3)
    • Styczeń (5)
  • ☆2017 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (5)
    • Styczeń (4)
  • ☆2016 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2015 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2014 (54)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (5)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (5)
  • ☆2013 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (3)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (6)
  • ☆2012 (55)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (6)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (5)
    • Styczeń (4)
  • ☆2011 (46)
    • Grudzień (1)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (2)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (6)
    • Luty (3)
    • Styczeń (4)
  • ☆2010 (51)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (4)
    • Styczeń (3)
  • ☆2009 (53)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (6)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2008 (52)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (5)
  • ☆2007 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (5)
  • ☆2006 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (6)
    • Lipiec (3)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2005 (51)
    • Grudzień (3)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2004 (46)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (2)
    • Styczeń (1)
  • ☆2003 (53)
    • Grudzień (6)
    • Listopad (3)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (5)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (5)
  • ☆2002 (44)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (6)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (3)
    • Luty (1)

Więcej

Polecane

  • Jabłka (nie: jabłko) 3 zł , pomidory (nie: pomidor) 12 zł

  • Potrzebować czegoś (nie: coś)

  • Mleć i mielić

Komentarze i tematy

  • Ostatnie komentarze
  • Tagi
  • Soban mówi:
    I wszystko w tym temacie 😉
  • jan35 mówi:
    Warto dodać, że po serbsku "baviti se" oznacza właśnie "zajmować się...
  • Stratos Vasdekis mówi:
    Warto tu wspomnieć, że słowo „zabawa” pierwotnie (od XIV w.) znaczyło...
  • mówi:
    Janusz i Grażyna to już dziadkowie. Partnerką Seby jest Karyna, a...
  • Komentatorka mówi:
    Powiedzenie składa się z kilku wyrazów, więc na pewno nie powiedzenie.
  • dyktando etymologia fleksja frazeologia interpunkcja kalka językowa neosemantyzm ortografia regionalizm składnia stylistyka słownictwo słowotwórstwo Wielkanoc wymowa znaczenie słów znaczenie zwrotów i wyrażeń zobacz Święta
Strona używa ciasteczek (cookies). Korzystając z niej, wyrażasz zgodę na używanie cookie zgodnie z aktualnymi ustawieniami przeglądarki.
Polityka prywatności
  • Polityka prywatności
  • Skorowidz alfabetyczny
  • Źródła obrazów

Copyright © Maciej Malinowski 2002 - 2018