Etymologicznie słowo „sfora” oznacza ‘smycz do prowadzenia dwóch psów gończych zapiętych w obroże’. Z tego właśnie bierze się jego ogólniejsza definicja
Powszechnie sądzi się, że określenie sfora psów oznacza gromadę psów. Takie objaśnienie wyrazu sfora rzeczywiście znajdziemy w słownikach zarówno tych najnowszych (np. Uniwersalnym słowniku języka polskiego PWN pod red. Stanisława Dubisza), jak i tych starszych (np. Słowniku języka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego), tylko że jest to wtórne znaczenie omawianego słowa, przejętego zresztą z języka czeskiego (svora ’zwora, klamra, element łączący coś’) i pisanego wcześniej przez w (jako swora). Podstawowa definicja brzmi bowiem następująco (według Słownika języka łowieckiego PWN Stanisława Hoppego):
sfora to ‘dwa psy gończe (np. ogary, charty), także dwa psy tej samej rasy, lecz różnej płci, prowadzone na jednej smyczy przypiętej do połączonych ze sobą obroży’
Jak to się zatem stało, że doszło do rozszerzenia semantycznego owego rzeczownika?
Otóż na jednym otoku (czyli pasku służącym do przytrzymywania psa) albo dwóch bądź trzech otokach połączonych w jeden myśliwi prowadzili czasem nie dwa charty, ale cztery czy sześć; były to więc dwie sfory bądź trzy sfory chartów, ogarów, czyli w sumie… sporo psów, cała gromada. Nic dziwnego, że z czasem potocznie właśnie tak zaczęto rozumieć sforę i tylko dla polujących nie ulegało wątpliwości, że jeśli ktoś z nich przyszedł ze sforą psów, to na pewno ma koło siebie wyłącznie dwa czworonogi.
Tak więc etymologicznie rzecz biorąc, sfora to dwa psy. Ale −okazuje się −i w tym wypadku doszło do znaczeniowego przesunięcia. Pierwotnie bowiem sfora była jedynie ‘smyczą, rzemieniem, sznurem do prowadzenia dwóch psów gończych zapiętych w obroże’. Mówiło się na przykład Wziąć psy na sforę; Spuścić ogary ze sfory; Zwoływać psy do sfory. Jak widać, od ‘dwóch obroży na jednej smyczy’ wzięło się później ogólne znaczenie sfory jako ‘pary psów w obrożach, prowadzonych na jednym otoku’, a następnie ‘gromady chartów, ogarów’.
Warto dodać, że określeniem sfora posługują się również rolnicy (jest to ‘rzemień lub sznur łączące w cepie dzierżak z bijakiem za pomocą gązew, czyli skórzanego wiązania’). Ponadto sforą nazywa się pogardliwie zgraję ludzi uganiających się za kimś, np. Dopadła go na schodach sfora fotoreporterów; Otaczał się sforą darmozjadów.
MACIEJ MALINOWSKI