Słowo „merry (‘wesoły, radosny’) pisze się przez „e”, a nie „a” („marry” to inaczej ‘wyjść za mąż, ożenić się’), „Christmas” zaś to skrót od „mass of Christ”, „Christ’s mass” (‘msza Chrystusa’, od: „Christ” ‘Chrystus’ i „mass” ‘msza św.’)
Święta Bożego Narodzenia czy święta Bożego Narodzenia?
Wesołych Świąt czy Wesołych świąt?
Gwiazdka czy gwiazdka?
Wigilia czy wigilia?
Pasterka czy pasterka?
Ów ortograficzny problem pojawia się każdego roku o tej porze. Wracam i ja do owej kwestii…
Jeśli chodzi o życzenia związane z narodzeniem Chrystusa, to kiedy występuje w nich człon święta, powinno się pisać:
święta Bożego Narodzenia (człon święta małą literą).
Tak nakazuje Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. prof. Edwarda Polańskiego (reguła [70], s, 45).
Dlaczego? Dlatego że nazwą własną jest jedynie Boże Narodzenie, które może występować samodzielnie (Z okazji Bożego Narodzenia życzę Ci… ). Sformułowanie święta Bożego Narodzenia (również święta Wielkanocy) językoznawcy traktują jako tzw. peryfrazę, czyli wyrażenie opisowe, omowne. Peryfrazą będzie także określenie święta bożonarodzeniowe (jak święta wielkanocne), ale się go prawie w ogóle nie używa.
Owego ustalenia normatywnego lingwistów większość rodaków, niestety, nie przestrzega. Na każdym kroku (z małymi wyjątkami) spotyka się zazwyczaj pisownię Z okazji Świąt Bożego Narodzenia czy Wesołych Świąt.
Na tę drugą (człon święta wielką literą) z pewnością negatywnie oddziałuje obcojęzyczna formułka Merry Christmas [wym. mery krismes] zapisywana wielkimi literami (jak to w angielszczyźnie).
Zwracam uwagę na to, że merry (‘wesoły, radosny’) pisze się przez „e”, a nie „a” (marry to inaczej ‘wyjść za mąż, ożenić się’), Christmas zaś to skrót od mass of Christ, Christ’s mass (‘msza Chrystusa’, od: Christ ‘Chrystus’ i mass ‘msza św.’).
Początkowo pisano Christmass bądź Christ-mass (przez dwa „ss” i czasem z łącznikiem), później nazwę tę skrócono do Christmas (Amerykanie piszą nawet …Xmas).
Z przykrością konstatuję, że większość Polaków w ogóle nie zna przywołanej przeze mnie zasady ortograficznej. Pisząc życzenia, nie zastanawiają się, co stanowi integralną część nazwy własnej święta, a co nie. Czy zatem, stawiając w wyrazie święta wielką literę, popełniają ortograficzne uchybienie?
Hm… ortografia polska dopuszcza możliwość posłużenia się wielką literą ze względów uczuciowych, wyznaniowych (Wielki słownik ortograficzny PWN, reguła [97], s. 54), więc daje się jakoś obronić zapis Święta Bożego Narodzenia, Z okazji Świąt Bożego Narodzenia życzę Ci…, Wesołych Świąt.
Miłośnik poprawnej polszczyzny napisze jednak wyraz święta zawsze małą literą…
Jeśli chodzi o pisownię Gwiazdka czy gwiazdka?, to było z tym swego czasu sporo zamieszania. Dawniejsze słowniki podawały wyłącznie zapis gwiazdka (małą literą, i to zarówno w znaczeniu ‘wigilia i święta Bożego Narodzenia’, jak i ‘podarunek wigilijny’.
Od niedawna zróżnicowano ortografię tego słowa (Wielki słownik ortograficzny PWN, Warszawa 2004, s. 236). Jeśli mamy na myśli ‘okres świąt Bożego Narodzenia’, piszemy Gwiazdka (wielką literą, np. Jadę na Gwiazdkę do dziadków), kiedy jednak chodzi o ‘zwyczaj dawania prezentów’ – gwiazdka (np. W tym roku dostanę na gwiazdkę nowy komputer).
A jaki jest zwyczaj Polaków? Prawie zawsze piszą Gwiazdka…
Przypominam, że takiej samej regule podlega słowo Wigilia / wigilia. Wielką literą pisze się je wtedy, gdy chodzi o ‘dzień 24 grudnia poprzedzający Boże Narodzenie’. Kiedy jednak myślimy o uroczystej kolacji przygotowywanej tego dnia, wówczas pisze się wigilia (przez małe „w”, np. W Wigilię, czyli 24 grudnia, jesteśmy zaproszeni z całą rodziną na wigilię, tzn. kolację, do siostry brata).
Nie znajduje natomiast oparcia w ortograficznych przepisach pisownia Pasterka wielką literą (a często się ją spotyka). Nazwy nabożeństw ( w tym mszy św.) zapisuje się bowiem małą literą, np. roraty, suma, droga krzyżowa, różaniec. Dotyczyć to więc musi i pasterki…
MACIEJ MALINOWSKI