Nazwisko to kończy się na grupę -cq, czyli na spółgłoskę [k], ale w narzędniku przechodzi ona w [k’] i dlatego w tym przypadku trzeba nolens volens napisać fonetycznie (po polsku) z Houellebekiem
– W podwójnym numerze „Newsweeka” z 23.04-5.05.2019 r. (s. 144-149) zamieszczono fragment najnowszej powieści francuskiego pisarza Michela Houellebecqa w tłumaczeniu Beaty Geppert „Serotonina”. Książka ukaże się w naszym kraju w połowie maja nakładem Wydawnictwa W.A.B., ale już teraz wzbudza duże zainteresowanie (po styczniowej premierze we Francji). Interesuje mnie kwestia związana z pisownią nazwiska Houellebecq w narzędniku. Czy poprawny jest zapis „spotkanie z Michelem Houellebecqem”, a może „spotkanie z Michelem Houellebecq’em”? (e-mail od internauty; dane personalne i adresowe do wiadomości mojej i redakcji).
Na wstępnie warto przypomnieć, że Houellebecq ([wym. u̯elbek], z akcentem na [bek], wymowa uproszczona [łelbek]), to pseudonim pisarza pochodzący od panieńskiego nazwiska jego babci ze strony ojca. W rzeczywistości ten moralista i prowokator współczesności, jak się go nieraz określa, nazywa się Thomas, Michel Thomas [wym. miszel tomas].
Cóż, z Michelem Thomasem trudności ortograficznych by dzisiaj nie było żadnych (pisałoby się D., B. Michela Thomasa, C. Michelowi Thomasowi, N. Michelem Thomasem, Ms. Michelu Thomasie; apostrof po l i s jest – jak wiadomo – wykluczony, gdyż ostatnie głoski imienia i nazwiska wchodzą do form odmienionych…).
Z jegomościem o personaliach Michel Houellebecq kłopot jest, szczególnie wtedy, gdy owo francuskie nazwisko trzeba zapisać w narzędniku.
Jak widać, kończy się ono w mianowniku na literę –q, w polskim alfabecie niewystępującą, którą w dodatku poprzedza litera –c mająca w artykulacji wartość głoskową [k].
Właściwie to nie tylko ją wymawia się w ten sposób, ale i całą grupę -cq tego francuskiego nazwiska czyta się jako [k] (tak jak np. angielskie nazwisko Beck).
W formach fleksyjnych, w których owo [k] pozostaje twarde, napiszemy zatem:
D., B. Michela Houellebecqa, C. Michelowi Houellebecqowi, Ms. Michelu Houellebecqu.
Jedyna nieregularność pojawia się w narzędniku…
Dlaczego? Dlatego że w formie 5. przypadka dochodzi do wymiany głoskowej: twarde [k] zostaje zastąpione przez miękkie [k’] (fachowo nazywa się to [k’] postpalatalnym).
Mówiąc prościej, artykułujemy (z kim?, z czym?) z [miszelem u̯elbek’em], w wersji uproszczonej wymowy [miszelem łelbekiem], co w pisowni musi być oddane jako
z Michelem Houellebekiem.
Właśnie tak, nie inaczej!
Można to łatwo sprawdzić – hasło Houellebecq widnieje w Wielkim słowniku ortograficznym PWN pod redakcją Edwarda Polańskiego (Warszawa 2017, s. 482). Podaje się tam pisownię trzech form przypadkowych:
Michela Houellebecqa, z Michelem Houellebekiem, o Michelu Houellebecqu.
Rzecz jasna, nie wchodzi w grę zapis z Michelem Houellebecqem ani tym bardziej z Michelem Houellebecq’em (z apostrofem po q!), ponieważ wynikałoby z niego, że ową postać narzędnikową nazwiska artykułuje się „twardo” – z [u̯elbekem]. Tymczasem wiedzą już Państwo, że należy wymawiać z [u̯elbekiem] ([łelbekiem]).
Oto, jak wyjaśnia tę ortograficzną osobliwość dotyczącą niektórych nazwisk obcojęzycznych prof. Andrzej Markowski w Wielkim słowniku ortograficznym języka polskiego wydawnictwa „Wilga” (Warszawa 1999, s. LIV):
„W niektórych typach nazwisk dochodzi w odmianie do wymian głoskowych, typowych dla polszczyzny. Wymiany te zmieniają postać nazwiska, tak że trzeba je zapisać zgodnie z wymową, a z naruszeniem pisowni oryginalnej. Chodzi tu o następujące przypadki: c) narzędnik nazwisk zakończonych na spółgłoskę [k] zapisywaną jako c, np. Mauriac – Mauriakiem”.
Nazwisko Houellebecq kończy się na grupę -cq, czyli również na spółgłoskę [k], i dlatego w narzędniku trzeba nolens volens napisać fonetycznie (po polsku) z Houellebekiem.
MACIEJ MALINOWSKI
_____
Obraz wykorzystany we wpisie został pierwotnie opublikowany w serwisie Flickr przez fronteirasweb: https://flickr.com/photos/61838152@N06/30895029365 i jest licencjonowany na warunkach CC-BY-SA 2.0.