Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją Andrzeja Markowskiego ciągle uznaje tę składnię za błędną (opowiada się za napotykać coś), jednak wydaje się, że niebawem stanowisko normatywne językoznawców w tej kwestii będzie zmienione
– Jaki jest dzisiaj status zwrotu „napotkać, napotykać na co”? Czy dopuszcza się go już do użycia w polszczyźnie starannej, czy nie? Wśród znajomych głosy są na ten temat podzielone: jedni nie widzą w nim uchybienia, drudzy twierdzą, że należy mówić „napotkać, napotykać co”? – pyta internauta.
Gdyby trzymać się sztywno tego, co mówi na ten temat Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN z 2004 roku pod redakcją prof. Andrzeja Markowskiego (s. 591), to trzeba by konstrukcję napotkać, napotykać na coś uznać za niepoprawną.
Takiego samego zdania byli autorzy dawnych słowników poprawnej polszczyzny: z 1937 roku Stanisław Szober (s. 215 składnia napotkać kogo, co, nie: na kogo,na co) i z 1973 roku Halina Kurkowska i Witold Doroszewski (s. 372, napotkać trudności, przeszkody, nie: na trudności, na przeszkody).
Jednoznacznie też potępiali ową składnię z przyimkiem na Maria Kniagininowa i Walery Pisarek w Poradniku językowym. Podręczniku dla pracowników prasy, radia i telewizji z 1969 roku (s. 221,napotykać kogo, co, nie: napotykać na kogo, na co, choć mówi się: natrafiać na co).
Ustalenie leksykalno-składniowe sprzed wielu dziesiątków lat znajduje odbicie chociażby w tekście znanej piosenki biesiadnej „Szła dzieweczka do laseczka”:
Szła dzieweczka do laseczka
Do zielonego (3x)
Napotkała myśliweczka
Bardzo szwarnego (3x).
Jak widać, śpiewamy napotkała myśliweczka, a nie: napotkała na myśliweczka… (myśliweczek albo myśliwieczek był to dawniej synonim słowa myśliwiec, czyli ‘strzelec, łowiec, ten, który chodzi na polowania’, szwarny zaś to inaczej ‘ładny, przystojny, śliczny’).
A jednak współcześnie lingwiści są skłonni zaaprobować występowanie czasownika napotkać, napotykać z rzeczownikami w towarzystwie przyimka na ze względu na spore upowszechnienie się tych konstrukcji. To, co kiedyś traktowano jako błąd składniowy, kontaminację zwrotów napotykać coś i natrafiać na coś, obecnie uznaje się za dopuszczalne, choć nie znalazło to jeszcze odbicia normatywnego w słownikach.
Koniecznie muszę jednak wspomnieć o tym, że już prawie pół wieku temu upominali się o to prof. Danuta Buttlerowa i prof. Witold Doroszewski (odpowiednio w Innowacjach składniowych współczesnej polszczyzny z 1976 roku, s. 130-133, i w poradniku językowym O kulturę słowa, t. I, s. 81-82). Zwracali uwagę na to, że kilka innych czasowników z przedrostkami przestrzennymi prze– (np. przejść, przepłynąć, przebiec, przeskoczyć), do– (np. dojść, dobiec) i na– (np. natrafić, najechać) mających dawniej składnię biernikową zmieniło ją na przyimkową.
Przykładowo – niegdyś mówiono i pisano: przepłynąć rzekę, przebiec jezdnię, przejść most, dojść celu, dobiec mety, nadepnąć kwiat, napaść kogo, natrafić coś (Jak będzie jeździł po mieście karetą, to go nigdy nie natrafię; Natrafili kochaneczkę – pisano w XVIII i w XIX wieku; natrafić znaczyło ‘spotkać’), dzisiaj: przepłynąć przez rzekę, przebiec przez jezdnię, przejść przez most, dojść do celu, dobiec do mety, nadepnąć na kwiat, napaść na kogo, natrafić na coś.
Już wówczas stano na stanowisku, że konstrukcje z przyimkiem są precyzyjniejsze od tych, które są wyrażone formą biernika bez przyimka.
Kiedyś za jedynie poprawne uchodziły np. zwroty odpokutować co i zważać co, dzisiaj bez żadnych zastrzeżeń normatywistów możemy się posługiwać konstrukcjami odpokutować za co i zważać na co (także imiesłów przysłówkowy uprzedni brzmi obecnie zważywszy na co, dawniej jednak niezwykle raził).
Nasi przodkowie chętniej też sięgali do składni biernikowej z czasownikami dyskutować i zamieszkiwać: mówili dyskutować co i zamieszkiwać co (w znaczeniu ‘zająć coś na mieszkanie’), np. dyskutować sprawę, zagadnienie, problem; zamieszkiwać opuszczony dom, narożny pokój.
My, współcześnie żyjący, dyskutujemy o czymś, nad czymś lub na temat czegoś oraz zamieszkujemy w opuszczonym domu, w narożnym pokoju. Tak samo zatem kiedyś napotykało się coś, a dzisiaj napotyka się już na coś.
MACIEJ MALINOWSKI