Jak wiecie z lekcji gramatyki w szkole (a jeśli nie, to się dowiecie), niektóre rzeczowniki mogą występować w zdaniu w roli liczebników. Mam tutaj na myśli takie wyrazy jak większość, część, połowa, garstka szereg czy moc (‘dużo, mnóstwo’).
Mają one tę właściwość, że z określanym rzeczownikiem łączą się zawsze związkiem rządu, czyli inaczej mówiąc – w ich towarzystwie każdorazowo musi wystąpić forma dopełniaczowa, np.
– większość ludzi, większości ludzi, z większością ludzi, o większości ludzi (a nie: o większości ludziach);
– część osób, części osób, z częścią osób, o części osób (a nie: o części osobach);
– połowa pracowników, połowy pracowników, z połową pracowników, o połowie pracowników (a nie: o połowie pracownikach);
– garstka widzów, garstki widzów, z garstką widzów, o garstce widzów (nie: o garstce widzach);
– szereg zjawisk, szeregu zjawisk, z szeregiem zjawisk (nie: z szeregiem zjawiskami), o szeregu zjawisk (a nie: o szeregu zjawiskach)’
– moc emocji, mocy emocji, z mocą emocji, o mocy emocji (a nie: o mocy emocjach).
Żeby poprawnie posługiwać się wyrażeniami większość ludzi, część osób, połowa pracowników, szereg zjawisk, moc emocji, garstka widzów itp., stanowiącymi wspólnie w zdaniu grupę podmiotu, trzeba wiedzieć, jakiej formy orzeczenia wymagają one w czasie przeszłym.
Okazuje się, że czasami jest to forma żeńska, a czasami nijaka. Mówi się i pisze: większość ludzi wiedziała, część osób płakała, połowa pracowników odeszła, garstka widzów oglądała mecz, ale: szereg zjawisk było niewytłumaczalnych, moc emocji wyzwoliło oglądane widowisko. Dlaczego?
Dlatego że w pierwszych czterech zdaniach orzeczenie dostosowało się do rodzaju gramatycznego wyrazów większość, część, połowa, garstka (czyli żeńskiego) i dlatego występuje w postaci żeńskiej (ponieważ: większość widziała, część płakała, połowa odeszła, garstka oglądała).
W dwóch ostatnich stało się jednak inaczej. Otóż rzeczowniki szereg i moc uległy tzw. numeralizacji, tzn. nabrały cech znaczeniowych i składniowych liczebnika powyżej 4 i tym samym upodobniły się do niego pod względem rodzajowości orzeczenia, przyjmując postać nijaką (szereg było jak pięć było, moc wyzwoliło jak sześć wyzwoliło).
W razie wątpliwości – sprawdzajcie w słownikach.
Pan Literka