Powiedzenie strachy na Lachy jest bardzo stare, znano je już w XVII w. Znaczy ‘próżno kogoś straszyć, gdyż ten ktoś ma mocną psychikę i nic sobie z tego nie robi’.
Ów frazeologizm łatwo zapamiętać ze względu na rym, identyczny wygłos wyrazów strachy – Lachy. Dlatego ostał się do naszych czasów i bywa od czasu do czasu przywoływany, np.
Miał być trudny sprawdzian z matematyki, a uwinęłam się z rozwiązaniem zadań w 45 minut. Słowem – były to strachy na Lachy;
Wyglądało to na początku na wielką awanturę, ale skończyło się na niczym. Ot, takie strachy na Lachy.
Wielki słownik ortograficzny PWN (Warszawa 2017, s. 610) nakazuje pisać Lachy wielką literą, ponieważ chodzi o dawne nazywanie tak Polaków przez Litwinów i Rusinów.
W Słowniku języka polskiego (tzw. wileńskim, Wilno 1861, t. I, s. 575) czytamy: Polaka Ruś Lachem mianuje (mianuje znaczy tutaj ‘nazywa’).
Lachy (albo Lachowie) uważani byli za osobników silnych, niepłochliwych i niestrachliwych, w dodatku – jak trzeba – bitnych. Toteż straszenie ich mijało się z celem, okazywało się prawie zawsze trudem daremnym.
Oj, biada mnie, żem nie miał choć jednej armaty!
Dobrze mówił Suworów: „Pomnij, Ryków kamrat,
Żebyś nigdy na Lachów nie chodził bez armat!” – pisał Adam Mickiewicz w Panu Tadeuszu (Księga IX).
Inaczej interpretuje zwrot strachy na Lachy Zygmunt Gloger, autor Encyklopedii staropolskiej.
Przede wszystkim człon lachy zapisuje małą literą (strachy na lachy), a więc członu drugiego nie traktuje jako nazwy własnej, lecz jako słowo pospolite (‘trudno dostępne dla człowieka miejsca zarosłe gąszczem leszczyny’).
Powiedzenie strachy na lachy znaczyłoby więc dosłownie ‘niech strachy idą na lachy, czyli lasy, i tam przepadną’. A przenośnie: skoro strachy sobie poszły, to nie ma się już czego bać.
Może dlatego Inny słownik języka polskiego pod redakcją Mirosława Bańki (Warszawa 2000, t. II, s. 697) podaje oboczną pisownię strachy na Lachy // strachy na lachy.
Pan Literka