Zetknęliście ze słowem, które włączyłem do tytułu dzisiejszego odcinka „Polszczyzny od ręki Pana Literki”? Jeśli nie, to posłuchajcie…
Pantomima jest rodzajem przedstawienia, w którym aktor nie używa głosu, tylko ruchu, mowy ciała, gestów. Nierzadko też ma pomalowaną na biało twarz. Oglądacie czasem w telewizji występy Ireneusza Krosnego, twórcy Teatru Jednego Mima? To właśnie jest pantomima, a jego samego nazywa się mimem.
Oczywiście, w pantomimie może występować jednocześnie wiele osób, do dzisiaj działa np. słynny Wrocławski Teatr Pantomimy założony w latach 50. ub. wieku przez Henryka Tomaszewskiego (twórca zmarł przed ośmioma laty), a w tym osobliwym rodzaju sztuki scenicznej próbują sił i inni.
Jak widzicie, owo obce słowo jest dość trudne do wymówienia i zapamiętania, występują w nim bowiem koło siebie dwie głoski i literki m. Z tego powodu bywa czasem przekręcane na pantomina albo pantonima. Przed laty znaleźli się nawet śmiałkowie, którzy chcieli zastąpić pantomimę (brzmienie jedynie uzasadnione etymologicznie) niby-formą rodzimą, czyli pantomina, tłumacząc, że przecież mim robi na scenie… miny, tzn. gra twarzą. Na szczęście nie znaleźli poklasku u językoznawców…
Mamy więc w polszczyźnie rzeczownik pantomima. Zapożyczyliśmy go dawno temu z języka francuskiego (la pantomime), ale jego rodowód jest grecki i łaciński. W starożytnej Grecji istniało słowo pantómimos, które oznaczało ‘aktora wszystko naśladującego, wyrażającego coś ruchami ciała’ (od pantó- ‘wszystko, całość’, mimos ‘naśladowca’). Pantómimos (w starożytnym Rzymie był to pantomimus) umiał bez słów i rekwizytów odegrać wszystkie postacie, przedmioty i zdarzenia, czyli inaczej mówiąc – wcielić się w każdą postać, stworzyć iluzję dowolnego przedmiotu czy sytuacji.
Dlatego właśnie pantomimą nazwano później nieme widowisko sceniczne, w którym aktorzy przekazują treść wyłącznie za pomocą ruchów ciała, gestów, mimiki (porównajcie: jest fr. pantomime, ang. pantomime, wł. pantomima), a samych występujących – mimami (od gr. mimos, łac. mimus; przez odcięcie końcowego -os, -us). Dodam, że na aktora biorącego udział w pantomimie mówi się czasem mimik (na wzór komik, tragik) lub pantomimista.
Jestem pewny, że jeśli to trudne zapożyczenie pantomima będziecie kojarzyć ze słowami mim czy mimika (inaczej ‘to ruchy mięśni twarzy wyrażające przeżywane uczucia i natsroje’), nigdy nie popełnicie językowego uchybienia, które przydarza się czasem nawet osobom dorosłym. Pamiętajcie: mówimy i piszemy pantomima, gdyż w pantomimie występuje mim.
Pan Literka