O jerzyku i jeżyku

Otrzymałem niedawno e-mail następującej treści:

– W szkole nauczono mnie, że jeżyk to ptak. W ciągu ostatnich tygodni przeczytałem dwa artykuły o jerzykach i jeden o jeżykach. W internetowym słowniku ortograficznym znalazłem pisownię jerzyk (to samo w Wikipedii). Moje pytanie brzmi: kiedy formalnie jeżyk przekształcił się w jerzyka?

– Nigdy – odpowiadam. – Jerzyk zawsze był ‘jerzykiem’, a jeżyk – ‘jeżykiem’. Jerzyk to ‘ptak’ (podobny do jaskółki), jeżyk ‘mały jeż’.

Pochodzenie nazwy ptaka jest niepewne. Według jednej z hipotez jerzyk wziął określenie od św. Jerzego, który obchodzi imieniny 23 kwietnia. Wówczas to, w drugiej połowie kwietnia, stada jerzyków – jak twierdzą ornitolodzy –  przylatują do Polski po okresie pobytu w Afryce.

Inni etymolodzy łączą nazwę jerzyk z nazwą jer (to ‘ptaszek podobny do wróbla, tylko że większy’; podaję za Etymologicznym słownikiem języka polskiego PWN Andrzeja Bańkowskiego, Warszawa 2000, t. I, s. 588). Jerzyk byłby więc zdrobnieniem od jer.

Wreszcie są i tacy, którzy słowo jerzyk wiążą z archaicznym dzisiaj czasownikiem jurzyć (‘pobudzać do gniewu, jątrzyć; waśnić, podburzać’) i jego wariantem zwrotnym jurzyć się (‘zachowywać się niespokojnie, miotać się z gniewu, złości, namiętności, srożyć się’).

Tego drugiego nasi przodkowie używali w odniesieniu zarówno do ludzi, jak i zwierząt.

Jerzyki mają bardzo krótkie i słabe nogi, prawie w ogóle nie chodzą, a kiedy usiądą na ziemi, nie mogą się potem poderwać do lotu z powodu wielkiej długości skrzydeł. Dlatego zachowują się niespokojnie, miotają się. I być może przez to ktoś nadał im nazwę jurzyki, przekształconą potem w jerzyki.

Z ustaleniem nazwy jeżyk kłopotu nie ma. To po prostu – jak napisałem – zdrobnienie od jeż.

Pan Literka

Scroll to Top