Nastolatki” (skrót wyrazu „kilkunastolatki”) miały oddawać sens angielskiego wyrazu „teenagers” nazywającego młodych ludzi z przedziału wiekowego 13-19 lat. Słowo to wprowadził do obiegu pół wieku temu Władysław Kopaliński
Słowo nastolatki i jego formy syngularne nastolatek, nastolatka wymyślił, a następnie wprowadził do obiegu przeszło pół wieku temu Władysław Kopaliński (właściwie Władysław Jan Stefczyk, a przed II wojną światową Jan Sterling), wybitny nieżyjący już leksykograf, tłumacz i wydawca, autor m.in. Słownika wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych mającego kilkanaście wydań.
Nietrudno się domyślić, że są one skróceniem o dwie sylaby form kilkunastolatki, kilkunastolatek, kilkunastolatka.
Nastolatki miały oddać sens angielskiego wyrazu teenagers, zapisywanego też z dywizem jako teen-agers [wym. tin ejdżers], który po 1945 toku pojawił się w języku angielskim i zaczął nazywać młodych ludzi z przedziału wiekowego 13-19 lat (na młodszych – mających 11-12 lat – mówiono preteens, pisano też obocznie pre-teens).
Niewykluczone, że leksykograf zdecydował się przetłumaczyć teenagers jako nastolatki dlatego, iż w angielszczyźnie nie znajdziemy formy o znaczeniu ‘kilkanaście’. Wzorcem dla nowego słowa wymyślonego przez Anglików musiały się zatem stać liczebniki główne z członem -teen: thirteen, fourteen, fifteen, sixteen, seventeen, eighteen, nineteen (13, 14, 15, 16, 17, 18, 19).
Można podać dokładną datę pojawienia się po raz pierwszy w języku polskim wyrazu nastolatki.
Było to 2 maja 1959 r. w tekście Autentyczny widz zamieszczonym przez Władysława Kopalińskiego w niedzielnym wydaniu „Życia Warszawy” (podaję za Witoldem Doroszewskim, O kulturę słowa, t. II, Warszawa 1968, s, 331-332). Kopaliński napisał tak:
„Pozostały przy życiu dzięki tak zwanym teen-agers, czyli nastolatkom, i gospodyniom domowym”.
O neologizmie nastolatki przypomniał sobie w 1961 roku w piśmie młodzieżowym „Radar” Grzegorz Jaszuński:
„Teen-agers, w dosłownym tłumaczeniu nastolatki… Tego słowa nie ma w popularnych słownikach angielsko-polskich, a szkoda, gdyż w latach powojennych zrobiło ono wielką karierę w Anglii i Ameryce. Na -teen kończą się angielskie liczebniki od trzynastu do dziewiętnastu, ale w przenośni termin ten używany bywa częstokroć dla określenia młodzieży w ogólności”.
Jak dalej czytamy w poradniku „O kulturę słowa”, podobno wyraz teen-agers dostał się do angielszczyzny ze Stanów Zjednoczonych w 1945 roku i choć szybko się upowszechnił, to jednak odnotowano go w słownikach dopiero kilkanaście lat później i przetłumaczono peryfrastycznie jako ‘osoba małoletnia’, od przymiotnika teen-age ‘małoletni’ (np. w Słowniku angielsko polskim z 1959 r., wyd. Fundacja Kościuszkowska, red. K. Bulas, F. Whitfield).
Zauważmy, że nie ośmielono się tam jeszcze napisać małolatek, to znaczy utworzyć wyrazu z członem –latek. Ten był wtedy jedynie elementem rzeczownika nazywającego dzieci: dwulatek,trzylatek, siedmiolatek, kilkulatek itp. Owe wyrazy, powstałe z przymiotników dwuletni, trzyletni,siedmioletni, kilkuletni (chłopiec) itp., zbudowane zostały w ten sposób, że do prefiksu liczebnikowego i rdzenia lat– doszedł przyrostek zdrabniający -ek (i żeński -ka), a mianownik l. mn. brzmiał dwulatki, siedmiolatki itp.
Władysław Kopaliński, wymyślając określenia nastolatek, nastolatka, nastolatki, rozszerzył niejako zakres znaczeniowy członów -latek, –latka, -latki do kilkunastu lat. A później poszliśmy słowotwórczo jeszcze dalej i włączyliśmy do obiegu określenia dwudziestolatek, trzydziestopięciolatek,czterdziestolatek, czterdziestodziewięciolatek, pięćdziesięciodwulatek, sześćdziesięciosiedmiolatek itp. do dzisiaj raniące uszy dużej grupy użytkowników polszczyzny, którzy nie potrafią zrozumieć, dlaczego o dojrzałym wiekowo człowieku mówi się… -latek.
Z nastolatkami jest dodatkowo kłopot związany z tym, jaką postać powinien mieć mianownik l. mn. Słownik poprawnej polszczyzny PWN (Warszawa 2004, s. 597) podaje, że bez względu na to, czy chodzi o chłopców, czy o dziewczęta, należy mówić i pisać nastolatki (np. Dwie nastolatki przyszły i Dwa nastolatki przyszły). No ale jak tu o wyrośniętych 17-letnich drabach powiedzieć, że przyszły do nas dwa nastolatki…
MACIEJ MALINOWSKI
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0. Pełny tekst licencji.
