Obcy język polski

  • Porady językowe
  • Polszczyzna od ręki Pana Literki
  • Poradnia Językowa PWN
  • Camera obscura
  • Quiz językowy
  • O autorze
    • Książki
      • Ortografia polska. Kodyfikacja, reformy i zmiany pisowni (1830–2010) oraz jej recepcja
      • Co z tą polszczyzną?
      • (…) boby było lepiej
      • Obcy język polski
    • Opinie
    • Dyplom mistrza polskiej ortografii
  • Porady językowe
  • Polszczyzna od ręki Pana Literki
  • Poradnia Językowa PWN
  • Camera obscura
  • Quiz językowy
  • O autorze
    • Książki
      • Ortografia polska. Kodyfikacja, reformy i zmiany pisowni (1830–2010) oraz jej recepcja
      • Co z tą polszczyzną?
      • (…) boby było lepiej
      • Obcy język polski
    • Opinie
    • Dyplom mistrza polskiej ortografii

Obcy język polski

Nastolatki

» Porady językowe » Nastolatki

Nastolatki” (skrót wyrazu „kilkunastolatki”) miały oddawać sens angielskiego wyrazu  „teenagers” nazywającego młodych ludzi z przedziału wiekowego 13-19 lat. Słowo to wprowadził do obiegu pół wieku temu Władysław Kopaliński

Słowo nastolatki i jego formy syngularne nastolatek, nastolatka wymyślił, a następnie wprowadził do obiegu przeszło pół wieku temu Władysław Kopaliński (właściwie Władysław Jan Stefczyk, a przed II wojną światową Jan Sterling), wybitny nieżyjący już leksykograf, tłumacz i wydawca, autor m.in. Słownika wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych mającego kilkanaście wydań.

Nietrudno się domyślić, że są one skróceniem o dwie sylaby form kilkunastolatki, kilkunastolatek,  kilkunastolatka.

Nastolatki miały oddać sens angielskiego wyrazu teenagers, zapisywanego też z dywizem jako teen-agers [wym. tin ejdżers], który po 1945 toku pojawił się w języku angielskim i zaczął nazywać młodych ludzi z przedziału wiekowego 13-19 lat (na młodszych – mających 11-12 lat – mówiono preteens, pisano też obocznie pre-teens).

Niewykluczone, że leksykograf zdecydował się przetłumaczyć teenagers jako nastolatki dlatego, iż w angielszczyźnie nie znajdziemy formy o znaczeniu ‘kilkanaście’. Wzorcem dla nowego słowa wymyślonego przez Anglików musiały się zatem stać liczebniki główne z członem -teen: thirteen, fourteen, fifteen, sixteen, seventeen, eighteen, nineteen (13, 14, 15, 16, 17, 18, 19).

Można podać dokładną datę pojawienia się po raz pierwszy w języku polskim wyrazu nastolatki.

Było to 2 maja 1959 r. w tekście Autentyczny widz zamieszczonym przez Władysława Kopalińskiego w niedzielnym wydaniu „Życia Warszawy” (podaję za Witoldem Doroszewskim, O kulturę słowa, t. II, Warszawa 1968, s, 331-332). Kopaliński napisał tak:

„Pozostały przy życiu dzięki tak zwanym teen-agers, czyli nastolatkom, i gospodyniom domowym”.

O neologizmie nastolatki przypomniał sobie w 1961 roku w piśmie młodzieżowym „Radar” Grzegorz Jaszuński:

„Teen-agers, w dosłownym tłumaczeniu nastolatki… Tego słowa nie ma w popularnych słownikach angielsko-polskich, a szkoda, gdyż w latach powojennych zrobiło ono wielką karierę w Anglii i Ameryce. Na -teen kończą się angielskie liczebniki od trzynastu do dziewiętnastu, ale w przenośni termin ten używany bywa częstokroć dla określenia młodzieży w ogólności”.

Jak dalej czytamy w poradniku „O kulturę słowa”, podobno wyraz teen-agers dostał się do angielszczyzny ze Stanów Zjednoczonych w 1945 roku i choć szybko się upowszechnił, to jednak odnotowano go w słownikach dopiero kilkanaście lat później i przetłumaczono peryfrastycznie jako ‘osoba małoletnia’, od przymiotnika teen-age ‘małoletni’ (np. w Słowniku angielsko polskim z 1959 r., wyd. Fundacja Kościuszkowska, red. K. Bulas, F. Whitfield).

Zauważmy, że nie ośmielono się tam jeszcze napisać małolatek, to znaczy utworzyć wyrazu z członem –latek. Ten był wtedy jedynie elementem rzeczownika nazywającego dzieci: dwulatek,trzylatek, siedmiolatek, kilkulatek itp. Owe wyrazy, powstałe z przymiotników dwuletni, trzyletni,siedmioletni, kilkuletni (chłopiec) itp., zbudowane zostały w ten sposób, że do prefiksu liczebnikowego i rdzenia lat– doszedł przyrostek zdrabniający -ek (i żeński -ka), a mianownik l. mn. brzmiał dwulatki, siedmiolatki itp.

Władysław Kopaliński, wymyślając określenia nastolatek, nastolatka, nastolatki, rozszerzył niejako zakres znaczeniowy członów -latek, –latka, -latki do kilkunastu lat. A później poszliśmy słowotwórczo jeszcze dalej i włączyliśmy do obiegu określenia dwudziestolatek, trzydziestopięciolatek,czterdziestolatek, czterdziestodziewięciolatek, pięćdziesięciodwulatek, sześćdziesięciosiedmiolatek itp. do dzisiaj raniące uszy dużej grupy użytkowników polszczyzny, którzy nie potrafią zrozumieć, dlaczego o dojrzałym wiekowo człowieku mówi się… -latek.

Z nastolatkami jest dodatkowo kłopot związany z tym, jaką postać powinien mieć mianownik l. mn. Słownik poprawnej polszczyzny PWN (Warszawa 2004, s. 597) podaje, że bez względu na to, czy chodzi o chłopców, czy o dziewczęta, należy mówić i pisać nastolatki (np. Dwie nastolatki przyszły i Dwa nastolatki przyszły). No ale jak tu o wyrośniętych 17-letnich drabach powiedzieć, że przyszły do nas dwa nastolatki…

MACIEJ MALINOWSKI

Podobne

Share

Tagi: słownictwoznaczenie słów

Obserwuj:

  • Następny wpis Znaleźć się w kropce
  • Poprzedni wpis Ninja

Najnowsze

  • Jak napiszesz?

  • Pokój, czyli spokój

  • Klocki Lego

Archiwum porad

  • ★2019 (7)
    • Luty (2)
    • Styczeń (5)
  • ☆2018 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (3)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (3)
    • Styczeń (5)
  • ☆2017 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (5)
    • Styczeń (4)
  • ☆2016 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2015 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2014 (54)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (5)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (5)
  • ☆2013 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (3)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (6)
  • ☆2012 (55)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (6)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (5)
    • Styczeń (4)
  • ☆2011 (46)
    • Grudzień (1)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (2)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (6)
    • Luty (3)
    • Styczeń (4)
  • ☆2010 (51)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (4)
    • Styczeń (3)
  • ☆2009 (53)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (6)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2008 (52)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (5)
  • ☆2007 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (5)
  • ☆2006 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (6)
    • Lipiec (3)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2005 (51)
    • Grudzień (3)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2004 (46)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (2)
    • Styczeń (1)
  • ☆2003 (53)
    • Grudzień (6)
    • Listopad (3)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (5)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (5)
  • ☆2002 (44)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (6)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (3)
    • Luty (1)

Więcej

Polecane

  • Zapędzić kogoś w kozi róg

  • Mleć i mielić

  • Dlaczego należy mówić wziąć?

Komentarze i tematy

  • Ostatnie komentarze
  • Tagi
  • Soban mówi:
    I wszystko w tym temacie 😉
  • jan35 mówi:
    Warto dodać, że po serbsku "baviti se" oznacza właśnie "zajmować się...
  • Stratos Vasdekis mówi:
    Warto tu wspomnieć, że słowo „zabawa” pierwotnie (od XIV w.) znaczyło...
  • mówi:
    Janusz i Grażyna to już dziadkowie. Partnerką Seby jest Karyna, a...
  • Komentatorka mówi:
    Powiedzenie składa się z kilku wyrazów, więc na pewno nie powiedzenie.
  • dyktando etymologia fleksja frazeologia interpunkcja kalka językowa neosemantyzm ortografia regionalizm składnia stylistyka słownictwo słowotwórstwo Wielkanoc wymowa znaczenie słów znaczenie zwrotów i wyrażeń zobacz Święta
Strona używa ciasteczek (cookies). Korzystając z niej, wyrażasz zgodę na używanie cookie zgodnie z aktualnymi ustawieniami przeglądarki.
Polityka prywatności
  • Polityka prywatności
  • Skorowidz alfabetyczny
  • Źródła obrazów

Copyright © Maciej Malinowski 2002 - 2018