Wykluczone jest zastępowanie członu im członem czym i mówienie lub pisanie czym wcześniej, tym lepiej…
– Czy może Pan zwrócić uwagę politykom, w tym kandydatowi na prezydenta RP Rafałowi Trzaskowskiemu, żeby nie używali w czasie występów publicznych zwrotów porównawczych w rodzaju „czym wcześniej to zrobimy, tym będzie lepiej”. Chodzi mi oczywiście o słowo „czym”, które powinno być zastąpione wyrazem „im” (e-mail otrzymany od internautki; dane personalne i adresowe do wiadomości redakcji).
To rzeczywiście spore uchybienie językowe, na które Rafał Trzaskowski (też słyszałem, że mówi czym będą nam więcej rzucać kłód pod nogi, tym będziemy silniejsi) powinien zwrócić uwagę i jak najszybciej je wyeliminować. W przeciwnym razie zapamiętamy go jako gościa dobrze władającego angielszczyzną (i trochę francuszczyzną), ale kaleczącego rodzimy język…
Muszę przyznać, że ów błąd popełnia zresztą sporo innych osób występujących w telewizji (nie tylko politycy…), co świadczy o tym, że powinno się częściej o tym uchybieniu mówić i pisać. I piętnować gdzie się da (dziękuję, że zrobiła to internautka, na pewno wyczulona na piękno polszczyzny).
Z pewnością osobnicy mówiący czym…, tym… nigdy nie słyszeli o wyrażeniu składającym się z dwóch zaimków im…, tym… (pierwszy jest celownikiem l. mn. zaimka oni, drugi narzędnikiem l. poj. zaimka co), występującym w funkcji spójnika i łączącym konstrukcje zawierające przymiotnik lub przysłówek w stopniu wyższym.
Warto więc tym wszystkim osobom przypomnieć, że im zawsze musi występować w korelacji z tym, są one jak klasyczne papużki nierozłączki, spójniki podwojone, nierozdzielne, tak jak np. dopóty – dopóki, zarówno – jak i, wprawdzie – ale (lecz, jednak), choć – to jednak, o ile – o tyle, dlatego – że, tym bardziej – że.
Wykluczone jest zastępowanie jednego z członów owych spójników innym o zbliżonym znaczeniu lub posługiwanie się wyłącznie jednym.
Dlatego za niepoprawne uważa się zwroty remont odbywał się w jednym, jak i w drugim pomieszczeniu (poprawnie: … zarówno w jednym, jak i w drugim pomieszczeniu) lub byli tam zarówno dorośli i dzieci (poprawnie: byli tam zarówno dorośli, jak i dzieci).
Dodam, że nie powinno się też zastępować członu zarówno formą tak, np. w spektaklu zagrali tak starsi aktorzy, jak i młodsi (poprawnie: … zarówno starsi aktorzy, jak i młodsi).
Zawsze więc należy mówić i pisać: im…, tym… (im wcześniej to zrobimy, tym będzie lepiej, a nie: czym wcześniej to zrobimy, tym będzie lepiej; przykład z e-maila).
Zdaniem językoznawców, jeśli ktoś mniej sprawny językowo włącza do wypowiedzi parę wyrazową czym…, tym… zamiast im…, tym…, to robi to z dwóch powodów:
albo mimowolnie przywołuje zwroty charakterystyczne dla języka rosyjskiego, w którym występuje чем…, тем (cz’em…, t’em…), albo sugeruje się rodzimymi zwrotami z początkowym członem czym…, np. czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość trąci, czym chata bogata, tym rada znana jest też wersja czym chata bogata, co przyniesie tata bądź czym się strułeś, tym się lecz.
Tylko że w tych drugich owo początkowe czy pozostaje jak najbardziej poprawne, gdyż pojawia się w innej funkcji niż im – jest zaimkiem względnym.
Rosjanie rzeczywiście używają zwrotów typu чем дальше в лес, тем больше дров (cz’em dalsze w l’es, t’em bolsze drow); чем старше вино, тем лучше (cz’em starsze wino, tym łuczsze); чем скорее, тем лучше (cz’em skor’eje, t’em łuczsze).
Kiedy zatem przenosi się je na grunt polszczyzny, to po prostu kalkuje zarówno parę wyrazową чем…, тем…, jak i całe konstrukcje.
Mówmy więc zawsze i piszmy:
im wcześniej, tym lepiej;
im dalej w las, tym więcej drzew;
im dziecko starsze, tym trudniej je wychować;
im wino starsze, tym lepsze; im bardziej chcesz, tym mniej dostajesz itd.
Na początku zawsze musi być im!
MACIEJ MALINOWSKI