Tytułowy przymiotnik bywa na co dzień rzadko używany, należy do stylu książkowego, ale piszę o nim dlatego, że nie wszyscy wiedzą, co dokładnie oznacza, i popełniają błąd, kiedy się nim posługują. Poznajcie zatem i Wy definicję słowa kostyczny…
Przede wszystkim – uwaga: ów przymiotnik (w r. żeń. kostyczna, w r. nij. kostyczne, a w l. mn. kostyczne, kostyczni; jest też przysłówek kostycznie) nie ma nic wspólnego z wyrazem kości. Kostyczny nie znaczy więc ‘kościsty’ ani ‘skostniały’ czy ‘sztywny’.
Kostyczny to inaczej ‘uszczypliwy, złośliwy, zgryźliwy, szyderczy’.
Słowo to pojawiło się w polszczyźnie w II poł. XIX w. pod wpływem francuskiego przymiotnika caustique, który dosłownie znaczy ‘gryzący, żrący’, a przenośnie ‘uszczypliwy’ (Francuzi zapożyczyli z kolei tę formę z łaciny – z przymiotnika causticus).
Ponieważ caustique wymawia się [kostik], myśmy ową fonetyczną formę z niewielkimi zmianami (przejście ti- w -ty- oraz -k- w -cz-) przenieśli do pisowni i dodali przyrostek -ny, tworząc w ten sposób wyraz kostyczny.
Omawianego przymiotnika używa się wyłącznie w odniesieniu do ludzi, którzy niezbyt elegancko się zachowują bądź postępują.
Mówi się czasami, że:
- w klasie jest kostyczny kolega lub kostyczna koleżanka
- albo że ma się codziennie do czynienia z kostycznym sąsiadem bądź kostyczną sąsiadką.
- Ktoś może też mieć na twarzy kostyczny uśmieszek i zachowywać się kostycznie w naszej obecności.
Dodam na koniec, że nasi przodkowie mówili niekiedy i pisali nie kostyczny człowiek czy kostyczny ton wypowiedzi, ale kaustyczny człowiek, kaustyczny ton. To wariantywne słowo wzorowane było na postaci graficznej przymiotnika caustique, a nie na jego wymowie.
Pan Literka