Angielskie słowo fair [wym. fer] weszło do polszczyzny stosunkowo niedawno, gdyż dopiero w latach 60.-70. ub. wieku, ale prawie natychmiast zostało zaaprobowane przez mówiących i piszących, mimo że mieli oni do dyspozycji rodzime określenia uczciwy, sprawiedliwy, honorowy oraz uczciwie, honorowo, sprawiedliwie.
Stało się tak dlatego, że nowe zapożyczenie było krótkie, łatwe do artykulacji, a ponadto wchodziło w skład znanego na całym świecie wyrażenia fair play [wym. fer plej], co w sensie czysto sportowym znaczy ‘uczciwa, honorowa gra’, a przenośnie ‘lojalne, zgodne z zasadami, honorowe postępowanie z ludźmi’.
Wyraz fair miał ponadto tę zaletę, że gramatycznie mógł występować zarówno jako przymiotnik, np. gra (jaka?) fair, zachowanie (jakie?) fair, jak i przysłówek, np. grać (jak?) fair, postępować (jak?) fair.
Wydawało się, że nikt z użytkowników polszczyzny nie będzie miał trudności z posługiwaniem się słowem fair i wyrażeniem fair play. Tymczasem nieoczekiwanie mniej wyrobieni językowo osobnicy zaczęli używać tych określeń… wymiennie i mówić lub pisać on grał fair play albo ona grała nie fair play.
Nie można grać czy zagrać fair play, bo wychodzi z tego pleonazm, czyli ‘masło maślane’. Gra się zawsze fair lub nie fair albo gra zgodnie z regułami czy zasadami fair play. Pamiętajcie o tym…
I jeszcze jedno. Przez jakiś czas językoznawcy zastanawiali się nad tym, jak powinno się zapisywać słowo fair z przeczeniem: nie fair czy niefair?
Wiecie z lekcji gramatyki, że nie z przymiotnikami i przysłówkami pisze się łącznie (np. nieuczciwy, niehonorowy oraz nieuczciwie, niehonorowo), a zatem dla przymiotnika i przysłówka fair właściwie nie należałoby robić wyjątku – powinien obowiązywać zapis łączny niefair.
Taką też pisownię polecał początkowo Słownik poprawnej polszczyzny PWN (Warszawa 1973, s. 160), np. Coś jest (nie)fair, czyli ‘(nie)uczciwe, (nie)honorowe’. Wzięcie w nawias nie świadczyło właśnie o tym, że trzeba to pisać łącznie (jako niefair).
Ponieważ jednak w różnych tekstach widywało się prawie zawsze pisownię rozdzielną nie fair (tłumaczono, że w przypadku przysłówka fair jest to nawet uzasadnione, gdyż cząstkę nie pisze się przecież rozdzielnie z przysłówkami nieodmiennymi, np. nie dość, nie teraz, nie dzisiaj itp.) uznano, że lepiej będzie, jeśli postawi się właśnie na nią. Nie bez znaczenia było i to, że cząstka fair występuje graficznie w postaci angielskiej.
Dzisiaj tylko taką ortografię podaje się w słownikach. Zajrzyjcie do Wielkiego słownika ortograficznego PWN pod redakcją prof. Edwarda Polańskiego (Warszawa 2010, s. 471. Znajdziecie tam hasło nie fair (ndm, czyli ‘nieodmienne’).
Pan Literka