Z okresem bożonarodzeniowym nierozerwalnie łączy się zwyczaj dawania i otrzymywania prezentów.
Tylko że warto wiedzieć, iż słowem prezent, wywodzącym się z j. fran. (présent, z łac. praesent) – choć weszło ono do użytku pod koniec XVI w. – w znaczeniu ‘upominek, podarunek dawany na Boże Narodzenie’ nasi przodkowie zaczęli się posługiwać stosunkowo późno.
Początkowo mówili na 'prezent’ kolęda. Można było coś dostać na kolędę lub dać coś komuś na kolędę, czyli w ‘podarunku na gwiazdkę’. Przeważnie sprawiali kolędę służbie co zamożniejsi gospodarze (np. kobiety otrzymywały piękne chusty na głowę czy kolorowe wstążki do przypinania przy sukniach).
Prezentem, zgodnie z jego angielskim rodowodem (present), nazywano w XI-XII stuleciu rzecz drogocenną (np. złoty łańcuch lub pięknego konia) przedstawianą publicznie królowi Anglii.
„Był to – jak pisze Andrzej Bańkowski w Etymologicznym słowniku języka polskiego PWN (Warszawa 2000, t. II, s. 774) – wyraz hołdu lennego składanego w zamian za przyznanie lennikowi majątku ziemskiego (urzędu)”.
Jak widać, słowo prezent miało wiele wspólnego z czasownikiem prezentować, tzn. ‘pokazywać coś, wystawiać na widok publiczny’. Do dzisiaj prezenterem jest ‘osoba, która pokazuje towary na targach i oferuje je do sprzedaży’.
Dopiero po wielu wiekach prezent zaczął oznaczać ‘upominek, podarunek’. Wcześniej (w XV-XVI w.) określeniem niezwykle popularnym był rodzimy dar (przez analogię do gr. dōron), wywiedziony z czasownika dawać. Od dar powstało potem zdrobnienie darek, a następnie podarek i podarunek.
Do naszych czasów nie dotrwały za to archaizmy podarze (‘coś dawanego dla zjednania kogoś’) oraz dań (‘to, co się daje komuś; danina’).
Dzisiaj określenie dar zarezerwowane jest dla czegoś wyjątkowego (np. zbiera się dary dla ofiar kataklizmów, przekazuje nieraz dary rzeczowe i finansowe instytucjom kultury). Mówi się jednak jeszcze czasem, że ktoś otrzymał coś w darze (np. od rodziców, dziadków).
W znaczeniu ‘upominek, podarunki’ słowa dar, dary przegrały z prezentem, prezentami.
Pan Literka