Jaka jest etymologia frazeologizmu odbiła komuś palma?
Zwrot odbiła komuś palma (lub palma komuś odbiła) – czyli 1. ‘ktoś jest zarozumiały z powodu osiągniętego sukcesu, stał się nienaturalnie wyniosły, dumny’; 2. ‘ktoś stracił równowagę psychiczną, oszalał’ – należy z pewnością do zasobu frazeologii potocznej, a więc w niej należałoby się doszukiwać jego korzeni etymologicznych. Owa potoczność ujawnia się już w samym czasowniku odbić, używanym bez rzeczownika (jedynie z formą III przypadka zaimka nieokreślonego ktoś). Wystarczy powiedzieć, że komuś odbiło, i również mamy na myśli to, że ‘ktoś zachowuje się nienormalnie, inaczej niż zwykle’.
Skąd zatem w omawianym frazeologizmie obecność rzeczownika palma? Słowo to występowało niegdyś jako synonim wyrażenia znak zwycięstwa i wyrazów wawrzyn, laur, berło,korona, wieniec (Słownik języka polskiego, Warszawa 1908, t. IV, s. 21; stąd wyrażenie palma pierwszeństwa). Niewykluczone więc, że tworząc ów potocyzm, odwołano się do tego właśnie znaczenia palmy, nadając mu nieco negatywny odcień.
Prawdą jest, że niejeden mistrz po zakończeniu rywalizacji sportowej staje się osobnikiem mocno zadufanym w sobie, z wyższością spoglądającym na innych. Zdarza się jednak i tak, że triumf, czyli… palma, może niekiedy wywołać skutki o wiele gorsze i w konsekwencji mocno wpłynąć na psychikę (traci się przy tym zmysły, wpada w straszną chorobę). Być może z tego względu słowo palma nabrało wtórnie innego, ujemnego sensu (‘wariactwo, mania na jakimś punkcie’), choć owej innowacji semantycznej nie odnotowali już leksykografowie.
W omawianym frazeologizmie zamiast palmy pojawia się czasem słowo szajba (odbiła komuś szajba / szajba komuś odbiła). Istnieje duże prawdopodobieństwo, że ten z kolei wariant wywodzi się z gwary poznańskiej. Szajba (z niem. Scheibe) to prymarnie, dosłownie ‘krąg, krążek’. U Rosjan oznacza ‘krążek hokejowy’, ale wtórnie, przenośnie także чудакa, czyli ‘dziwaka, narwańca, odmieńca’. Na naszych terenach zaczęto jednak mówić szajba, mając na myśli ‘obłęd, szał, bzik, stan nierównowagi umysłowej lub psychicznej’. Powiedzenie odbiła komuś szajba / szajba komuś odbiła nie jest raczej kalką z języka rosyjskiego, tam bowiem używa się zwrotu отлетела кому крыша (dosł. ‘odleciał komuś dach’).
Maciej Malinowski, „Obcy język polski”