Skip to content

Obcy język polski

  • Porady językowe
  • Polszczyzna od ręki Pana Literki
  • Poradnia Językowa PWN
  • Camera obscura
  • Quiz językowy
  • Pytania od czytelników
  • O autorze
    • Książki
      • Język niegiętki. Szkice o polszczyźnie (refleksje po dwóch dekadach XXI stulecia)
      • Ortografia polska. Kodyfikacja, reformy i zmiany pisowni (1830–2010) oraz jej recepcja
      • Polszczyzna. O większą poprawność językową tekstów prawniczych i nie tylko
      • Co z tą polszczyzną?
      • (…) boby było lepiej
      • Obcy język polski
    • Opinie
    • Dyplom mistrza polskiej ortografii
  • Porady językowe
  • Polszczyzna od ręki Pana Literki
  • Poradnia Językowa PWN
  • Camera obscura
  • Quiz językowy
  • Pytania od czytelników
  • O autorze
    • Książki
      • Język niegiętki. Szkice o polszczyźnie (refleksje po dwóch dekadach XXI stulecia)
      • Ortografia polska. Kodyfikacja, reformy i zmiany pisowni (1830–2010) oraz jej recepcja
      • Polszczyzna. O większą poprawność językową tekstów prawniczych i nie tylko
      • Co z tą polszczyzną?
      • (…) boby było lepiej
      • Obcy język polski
    • Opinie
    • Dyplom mistrza polskiej ortografii

Obcy język polski

Blog o poprawnej polszczyźnie od roku 2002

Nomen omen

› Wszystkie wpisy › Porady językowe › Nomen omen



Błędne użycie owego znanego powiedzenia spotyka się dość często. A wystarczy poznać jego etymologię, i cała rzecz rozwiązuje się sama…

– W jednym z numerów „Polityki” (z 9 lutego br.) Kuba Wojewódzki posłużył się według mnie niepoprawnie wyrażeniem „nomen omen”. Napisał w „Mea pulpa…”: „Podczas wręczania nagród o brawurowej nazwie «Niegrzeczni 2014» w Chorzowskim, nomen omen, Centrum Kultury piosenkarka Doda pobiła prezenterkę Agnieszkę Szulim. W kiblu. Śmiało można powiedzieć, że polski show-biznes wreszcie dotarł do mety”. Czy potwierdza Pan moje odczucia? –pyta internauta.


Tak. Wojewódzki popełnił błąd językowy, zdradzając, że nie rozumie sensu słów nomen omen. Powinien był napisać, że: Podczas wręczania nagród o brawurowej nazwie „Niegrzeczni 2014” w Chorzowskim, nawiasem mówiąc, Centrum Kultury piosenkarka Doda pobiła prezenterkę Agnieszkę Szulim.

Niestety, błędne posługiwanie się wyrażeniem nomen omen, wynikające z nieznajomości znaczenia i pochodzenia owego latynizmu, jest wśród użytkowników polszczyzny dość częste. Warto więc, sądzę, poświęcić mu nieco miejsca…

Nomen omen jest skrótem wyrażenia nomen atque omen lub nomen est omen, czyli ‘imię i prócz tego jeszcze wróżba’, ‘imię jest wróżbą’.

Słowo imię ma tutaj szerszy sens, może oznaczać nie tylko dosłownie imię danej osoby, ale i nazwisko, a także każdą nazwę czegoś.

Starożytni Rzymianie twierdzili bowiem, że w imieniu lub nazwisku tkwi mocno informacja o człowieku, mówią one wiele o jego cechach charakteru, a nawet przeznaczeniu. Później przekonali się, że dotyczy to także nazw przedmiotów.

Rozpowszechnienie wyrażenia nomen (atque, est) omen, a w skrócie nomen omen, przypisuje się komediopisarzowi rzymskiemu Plautowi (Titusowi Macciusowi Plautusowi, zmarł ok. 184 e. p.n.e.), który nadawał bohaterom swoich utworów, tak zwanym personis dramatis, wyraziste przydomki (chodziło głównie o uwypuklenie ludzkich wad i przywar, szczególnie tych, które łatwo było skarykaturować).

Każdy bohater Plauta miał więc zarówno nomen, czyli ‘imię’, jak i dodatkowo omen, tzn. znak charakterystyczny.

Owo (ów?) nomen omen rzymscy widzowie doskonale rozumieli i bez trudu odczytywali ukryte w nim znaczenie. O nomen omen wspomina Plaut w komedii „Pers” (akt 4, scena 4), wkładając w usta Toxilusa Servusa (‘niewolnika’) słowa: Nomen atque omen .

Jak widać, takie podwójne nazywanie bohaterów było pierwotnie zabawą słowną wymyśloną przez Plauta (Plautusa), ale spodobało się i określenie nomen omen (dwa wyrazy bliźniaczo do siebie podobne) przeszło do historii.

Od tej chwili sięga się do niego wtedy, gdy chce się zwrócić uwagę na to, że czyjeś imię lub nazwisko (albo nazwa czegoś) jednoznacznie wskazuje na jakieś cechy danej osoby (lub rzeczy).

Oto kilka przykładów poprawnego posłużenia się wyrażeniem nomen omen:

  • Sąsiedzi narzekali na rosłego, spasionego dryblasa i łobuza nigdzie niepracującego i rozrabiającego, nazywającego się nomen omen Drab;
  • Legia zaczęła strzelać więcej goli, od kiedy przyszedł do niej piłkarz o nazwisku nomen omen Gol;
  •  Pies naszego dozorcy wyglądał na niezwykle groźnego, a w gruncie rzeczy był wyjątkowo łagodny i wabił się nomen omen „Przytul”.

W każdym z przytoczonych przykładów pojawienie się modulanta nomen omen (można go jeszcze wydzielić w zdaniu przecinkami lub myślnikami, a nawet nawiasami) było jak najbardziej uzasadnione, odnosiło się bowiem do słów „Drab”, „Gol” i „Przytul” dobrze ilustrujących cechy charakteru bądź zachowania się kogoś albo opinię o czymś.

Ale w zwrocie Wojewódzkiego zostało użyte kompletnie bez sensu!

Niedobry okazałby się również wyraz notabene służący zwykle do wyeksponowania w wypowiedzi informacji ważnej.

Disce Wojewódzki latine*, ego faciam te mościpanie (‘ucz się, Wojewódzki, łaciny, a zrobię cię panem’) – chciałoby się powtórzyć za królem Stefanem Batorym, który zwrócił się w ten sposób do pewnego ucznia w Akademii Zamojskiej.

 MACIEJ MALINOWSKI

* Słowo latine jest tu przysłówkiem, oznacza ‚po łacinie’. Nie należy go zmieniać na formę fleksyjną dopełniacza rzeczownika żeńskiego latina (‚język’), czyli na latinae (Disce puer latinae…; Disce, Wojewódzki, latinae…), co spotyka się dość często.

Forma latine występuje w innych (mniej znanych) powiedzeniach: Quidquid latine dictum sit, altur videtur (‚Cokolwiek powiedziane zostałopo łacinie, zabrzmi mądrze’);

Latine legere discimus (‚Uczymy się czytać po łacinie’)

czy

Latine legitis et scribitis (‚Czytać to, [co zostało] napisane po łacinie’)

Licencja Creative Commons

Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0. Pełny tekst licencji.

 

Podobne

Share

Obserwuj:

  • Następny wpis Palma komuś odbiła
  • Poprzedni wpis Bydgoszcz

Najnowsze i popularne

  • Najnowsze wpisy
  • Popularne wpisy
  • Ostatnie komentarze
  • Tagi
  • qui quo pro

    Polszczyzna od ręki Pana Literki

    Qui pro quo i quid pro quo

    4 Gru, 2019

  • czapka błazna, bufona, zarozumialca, pyszałka, pretensjonalnego blagiera

    Porady językowe

    Jeszcze o słowie buc

    4 Gru, 2019

  • Pytania od czytelników

    „Znikł” czy „zniknął”?

    3 Gru, 2019

  • Eleganckie ubrania rozwieszone na krzesłach

    Quiz językowy

    Czy wyrażenie „na modłę” ma coś wspólnego z…

    3 Gru, 2019

  • Samolot pasażerski ponad drapaczami chmur

    Pytania od czytelników

    „Ponad tysięczny” czy „ponadtysięczny”?

    2 Gru, 2019

  • Polszczyzna od ręki Pana Literki

    Meczów czy meczy?

    29 Gru, 2014

  • Polszczyzna od ręki Pana Literki

    Jak poprawnie wymówić słowo jabłko?

    29 Gru, 2014

  • Pytania od czytelników

    Imiesłów przymiotnikowy od czasownika „przechodzić”

    26 Cze, 2019

  • Porady językowe

    Czy spolszczyć grill na gril

    7 Gru, 2016

  • Porady językowe

    Zdrowaś Mario, łaskiś pełna

    8 Maj, 2015

  • Jaber mówi:
    Jeszcze w okresie peerelowskim wybrałem się do kina "Warszawa" w Krakowie...
  • Jaber mówi:
    Jako rodzimy użytkownik języka polskiego, wychowujący się na przedmieściach Krakowa, jak...
  • Stanislaw Winiecki mówi:
    Kłaniam się, Nie chcę się wymądrzać, nie jestem humanistą 🙂, ale...
  • mówi:
    Kwas deoksyrybonukleinowy obowiązuje od jakiegoś czasu w biologii. Kiedyś był dezoksyrybonukleinowy.
  • mówi:
    Przepraszam, ale w sprawie Octavii jest Pan w błędzie, historia tej...
  • dyktando etymologia fleksja frazeologia interpunkcja kalka językowa neosemantyzm ortografia regionalizm składnia stylistyka słownictwo słowotwórstwo Wielkanoc wymowa znaczenie słów znaczenie zwrotów i wyrażeń zobacz Święta

Archiwum porad


Strona używa ciasteczek (cookies). Korzystając z niej, wyrażasz zgodę na używanie cookie zgodnie z aktualnymi ustawieniami przeglądarki.
Polityka prywatności
  • Polityka prywatności
  • Źródła obrazów

Copyright © Maciej Malinowski 2002 - 2019