Obcy język polski

  • Porady językowe
  • Polszczyzna od ręki Pana Literki
  • Poradnia Językowa PWN
  • Camera obscura
  • Quiz językowy
  • O autorze
    • Książki
      • Ortografia polska. Kodyfikacja, reformy i zmiany pisowni (1830–2010) oraz jej recepcja
      • Co z tą polszczyzną?
      • (…) boby było lepiej
      • Obcy język polski
    • Opinie
    • Dyplom mistrza polskiej ortografii
  • Porady językowe
  • Polszczyzna od ręki Pana Literki
  • Poradnia Językowa PWN
  • Camera obscura
  • Quiz językowy
  • O autorze
    • Książki
      • Ortografia polska. Kodyfikacja, reformy i zmiany pisowni (1830–2010) oraz jej recepcja
      • Co z tą polszczyzną?
      • (…) boby było lepiej
      • Obcy język polski
    • Opinie
    • Dyplom mistrza polskiej ortografii

Obcy język polski

Jak spaść, to z dobrego konia

» Porady językowe » Jak spaść, to z dobrego konia

Wysokość konia nie świadczy jeszcze o klasie wierzchowca – mówi prof. Andrzej Markowski

Pytają Państwo, jaką postać powinien mieć frazeologizm: jak spaść (spadać), to z wysokiego konia czy jak spaść (spadać), to z dobrego konia (inaczej ‘jeśli się narażać, ryzykować, to w sprawie ważnej, która warta jest tego’)?

Prof. Andrzej Markowski (Czy znasz polszczyznę? Zagadki językowe, Warszawa 2004, s. 113) nie ma wątpliwości, że należy mówić i pisać jak spaść (spadać), to z dobrego konia. Uzasadnia to tak:

Wymiana wyrazu „dobry” na „wysoki” nie jest poprawna. Tradycyjnie odwołujemy się bowiem do upadku z konia dobrego, co nie przynosi ujmy. Wysokość konia to wprawdzie jego cecha widoczna, ale nie świadczy jeszcze o klasie wierzchowca.

Rzeczywiście, koń może być wysoki, długonogi, jednak chudy, nieproporcjonalnie zbudowany, kuty tylko na dwie nogi, a nie na cztery… Więc czym się tu chwalić, kiedy się z niego spadnie! Co innego koń dobry, nienagannie zbudowany, mający inne walory. Istnieje ponoć 15 zalet dobrego konia (według Wynkyna de Worde’a, XV-wiecznego angielskiego drukarza). Musi się on odznaczać: 3 cechami mężczyzny (śmiałość, duma, wytrzymałość), 3 kobiety (piękna pierś, piękne włosy, ustępliwość), 3 lisa (piękny ogon, krótkie uszy, dobry chód), 3 zająca (wielkie oko, sucha głowa, szybki bieg) i 3 osła (duży podbródek, płaskie i wysokie kopyta).

Czy nie są to argumenty jednoznacznie wskazujące na konieczność wystąpienia w  omawianym zwrocie przymiotnika dobry?

Potwierdza to zresztą literatura sprzed dziesiątków lat. Wprawdzie znajdziemy tam nieco inne brzmienia i szyk naszego powiedzenia, ale zawsze ze słowem dobry, a nie wysoki: jak spaść z konia, to z dobrego; kiedy spaść, to z dobrego konia; jak spadać z konia, to niechaj z dobrego; jak upaść z konia, to już dobrego; kiedy masz spaść z konia, spadnijże z dobrego; nie żal spaść z dobrego konia; nie żal spaść z konia, kiedy z dobrego; z dobrego konia nie żal i kark skręcić; kiedy już złamać kark, to z dobrego konia.

Ostatecznie do słowników trafiła postać kiedy spaść, to z dobrego konia. Zamieszczają ją i Słownik języka polskiego, tzw. warszawski (II, , s. 460), i 11-tomowy Słownik języka polskiego PWN (t. III, s. 978), i Słownik frazeologiczny języka polskiego (s. 166).

Niebosiężne zdziwienie czytelnika wywołuje pojawienie się we współcześnie wydawanych słownikach i poradnikach wyłącznie wersji…  jak spaść, to z wysokiego konia! Zamieszczają ją Uniwersalny słownik języka polskiego PWN (t. II, s. 235), Inny słownik języka polskiego PWN (t. I, s. 677), W kilku słowach. Słownik frazeologiczny języka polskiego (s. 297) i Porzekadła na każdy dzień (s. 44). Mało tego, ani słowem nie wspomina się tam, że przynajmniej obocznie ów zwrot może być używany w postaci jak spaść, to z dobrego konia, a prof. Jerzy Bralczyk na siłę dorabia jeszcze uzasadnienie dla przymiotnika wysoki…

 MACIEJ MALINOWSKI

 

Podobne

Share

Tagi: frazeologia

Obserwuj:

  • Następny wpis Bić brawo
  • Poprzedni wpis W gorącej wodzie kąpany

Najnowsze

  • Niezbędny (kiedyś niezbedny)

  • Ortografia: który zapis jest poprawny?

  • Jak napiszesz?

Archiwum porad

  • ★2019 (8)
    • Luty (3)
    • Styczeń (5)
  • ☆2018 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (3)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (3)
    • Styczeń (5)
  • ☆2017 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (5)
    • Styczeń (4)
  • ☆2016 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2015 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2014 (54)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (5)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (5)
  • ☆2013 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (3)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (6)
  • ☆2012 (55)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (6)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (5)
    • Styczeń (4)
  • ☆2011 (46)
    • Grudzień (1)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (2)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (6)
    • Luty (3)
    • Styczeń (4)
  • ☆2010 (51)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (4)
    • Styczeń (3)
  • ☆2009 (53)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (6)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2008 (52)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (5)
  • ☆2007 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (5)
  • ☆2006 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (6)
    • Lipiec (3)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2005 (51)
    • Grudzień (3)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2004 (46)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (2)
    • Styczeń (1)
  • ☆2003 (53)
    • Grudzień (6)
    • Listopad (3)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (5)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (5)
  • ☆2002 (44)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (6)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (3)
    • Luty (1)

Więcej

Polecane

  • Zabezpieczyć drzwi, ale nie… dostawy!

  • Selfie

  • Pucołowaty albo pucułowaty

Komentarze i tematy

  • Ostatnie komentarze
  • Tagi
  • Soban mówi:
    I wszystko w tym temacie 😉
  • jan35 mówi:
    Warto dodać, że po serbsku "baviti se" oznacza właśnie "zajmować się...
  • Stratos Vasdekis mówi:
    Warto tu wspomnieć, że słowo „zabawa” pierwotnie (od XIV w.) znaczyło...
  • mówi:
    Janusz i Grażyna to już dziadkowie. Partnerką Seby jest Karyna, a...
  • Komentatorka mówi:
    Powiedzenie składa się z kilku wyrazów, więc na pewno nie powiedzenie.
  • dyktando etymologia fleksja frazeologia interpunkcja kalka językowa neosemantyzm ortografia regionalizm składnia stylistyka słownictwo słowotwórstwo Wielkanoc wymowa znaczenie słów znaczenie zwrotów i wyrażeń zobacz Święta
Strona używa ciasteczek (cookies). Korzystając z niej, wyrażasz zgodę na używanie cookie zgodnie z aktualnymi ustawieniami przeglądarki.
Polityka prywatności
  • Polityka prywatności
  • Skorowidz alfabetyczny
  • Źródła obrazów

Copyright © Maciej Malinowski 2002 - 2018