To zaskakujące, że w gazetach pojawia się błędne wyrażenie na wskutek…
– Co Pan sądzi o wyrażeniu „na wskutek”, które znalazło się w jednym z tekstów krakowskiego dodatku „Gazety Wyborczej” z 9 grudnia br. W rozmowie z Alim Kopaczem dziennikarka Angelika Pitoń napisała: „Po tym, jak z Lubina dotarły wieści o tragicznej interwencji policji, na wskutek której zginął 34-latek, zebraliście się pod Muzeum Narodowym” (e-mail od internautki).
Cóż tu komentować, w gazecie popełniono błąd językowy, za który autorka i osoby odpowiedzialne za to wydanie „Gazety Wyborczej” w Krakowie powinny się spalić ze wstydu.
Należało napisać albo na skutek której zginął 34-latek, albo wskutek której zginął 34-latek. Na wskutek to kontaminacja wyrażenia na skutek i wyrazu wskutek, od dziesiątków lat uznawane przez leksykografów za błędne i piętnowane przez wszystkie wydawnictwa poprawnościowe.
Już Stanisław Szober pisał w Słowniku ortoepicznym. Jak mówić i pisać po polsku (Warszawa 1937, Wydawnictwo Michała Arcta, s. 218) wyjaśniał: na skutek czego = w wyniku czego, wskutek czego oraz wskutek czego = skutkiem czego lub (w języku urzęd.) na skutek czego; z cytatem Na skutek podania, w dniu dzisiejszym wniesionego (s. 560).
Potwierdzał to wiele lat później Słownik poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją Witolda Doroszewskiego (Warszawa 1973, s. 887-888): wskutek lub na skutek ‘przyimek łączący się z rzeczownikiem w dopełniaczu, oznaczający przyczynę; w wyniku, w następstwie czegoś, z powodu czegoś’, np. Zmarł wskutek (na skutek) nieszczęśliwego wypadku; Przemarzł i wskutek tego zachorował.
W czasach nam współczesnych identyczne rozstrzygnięcie normatywne znalazło się w Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją Andrzeja Markowskiego (Warszawa 2004, s. 1328): wskutek a. na skutek (nie: na wskutek).
Nowością w tym leksykonie było to, że kiedy w grę wchodzi znaczenie ‘dlatego’, wówczas należy mówić i pisać wskutek tego, a nie: na skutek tego, np. Jest opryskliwy i arogancki i wskutek tego (nie: na skutek tego) nie ma przyjaciół.
Z pewnością wykluczając wariant na skutek, zasugerowano się tym, że w Słowniku poprawnej polszczyzny PWN sprzed 30 lat nie wskazano w tym wypadku na oboczność wskutek/ na skutek.
Koniecznie należy w tym miejscu rozważań wspomnieć o trzeciej możliwości użycia słowa skutek – w funkcji przysłówkowej ‘jako następstwo, konsekwencja czegoś; w wyniku, w rezultacie czegoś’. Jest nią forma skutkiem.
Owo skutkiem znaczy to samo, co wskutek i na skutek, np. Skutkiem złego zarządzania przedsiębiorstwo upadło.
W przeszłości występowało w obiegu jako synonim także wyrażenie w skutku, np. Ktoś ciężko pracował i w skutku tego nie miał czasu na prawdziwe przyjemności w życiu.
Wróćmy jednak do wyrażenia na skutek i wyrazu wskutek oraz nowotworu na wskutek, które czytelniczka znalazła w tekście „GW”.
Być może niektórzy opacznie sugerują się określeniami na wspak oraz na wskroś zawierającymi w członie zasadniczym w (są wyrazy wspak ‘w kierunku przeciwnym względem pierwotnego; nie tak, jak by należało’) i wskroś ‘przez całą długość, szerokość, wysokość lub czyniąc otwór z obu stron’) albo tytułem książki Jana Wołka, malarza, poety, pisarza, pieśniarza i karykaturzysty, Na wskutek niestrawności, wydanej niespełna przed 40 laty.
Tam autor celowo użył wyrażenia na wskutek, choć zapewne przewidział, że część czytelników tej jego zabawy słownej nie zrozumie. Z igraszkami językowymi – jak widać – nie należy przesadzać.
A tak w ogóle to lepiej się nie posługiwać w zwykłej rozmowie omawianym wyrażeniem i wyrazem, gdyż istnieje w polszczyźnie kilka ich synonimów, np. w efekcie, w konsekwencji, w rezultacie, w wyniku, w następstwie.
MACIEJ MALINOWSKI