Trzymać z kimś sztamę

Zwrot trzymać z kimś sztamę znaczy ‘przyjaźnić się z kimś, popierać się, wspierać się wzajemnie’.

Mówi się przykładowo, że Tomek z Dawidem od dawna trzymają sztamę i popierają się w wielu sprawach lub że Jagiellonia Białystok i Lecha Gdański od lat trzymają sztamę z Wisłą Kraków. Czasem wystarczy samo krótkie powiedzenie: No to sztama!

Omawiane powiedzenie, choć weszło do obiegu bardzo dawno temu, ciągle uchodzi za potoczne, czyli nadające się do użycia wyłącznie w mowie.

Wywodzi się z gwary Polaków mieszkających niegdyś na Kresach Wschodnich (głównie rodowitych lwowiaków). W jednej z piosenek (U Bombacha fajna wiara) padają takie oto słowa (pisownia oddaje osobliwą wymowę niektórych słów, charakterystyczną dla lwowiaków):

Kto we Lwowi raz był bity,/ ten udwalić musi kity./ Oj, diridiri./ A chto z nami trzyma sztamy,/ temu lepi jak u mamy./ Oj, diridiri.

Autor posłużył się tu formą pluralną sztamy (dla rymu sztamy – mamy), ale zwykle mówi się trzymać (co?) sztamę, słowo to bowiem zalicza się do grupy singulare tantum (‘tylko pojedyncze’).

Jest to fonetyczne zapożyczenie z języka niemieckiego (Stamm [wym. sztam]), które na gruncie polskim otrzymało rodzaj żeński (ta) sztama ‘zgoda, przymierze, przyjaźń’.

Takie wyjaśnienie znajdujemy w Praktycznym słowniku współczesnej polszczyzny Wydawnictwa „Kurpisz” pod redakcją Haliny Zgółkowej (Poznań 2003, t. 41, s. 427).

Inne słowniki łączą sztamę z germanizmem Stange (dosł. ‘żerdź, długa tyczka drewniana, pień drzewa, od którego odrąbano gałęzie’), który później nabrał sensu przenośnego. Oryginał znacznie jednak odbiega i graficznie, i fonetycznie od polskiego słowa sztama i dlatego należy się raczej skłaniać ku etymologii sztama od Stamm.

Niekiedy uczniowie nazywają sztamą ‘ocenę niedostateczną’ otrzymaną w szkole’.

Pan Literka

Scroll to Top