Szafowanie możliwe jest wyłącznie wtedy, gdy ma się czegoś pod dostatkiem, w nadmiarze, w bród
– Proszę o opinię w sprawie słowa „szafować”. Według mnie „szafować” można czymś, czego ma się bardzo dużo. „Szafowanie nadmiarem gotówki” bywa często czymś nieprzemyślanym, zwykłym trwonieniem pieniędzy. Ludzie mówią jednak, że „ostrożnie szafują siłami, argumentami”, czyli nie dość, że chodzi o coś niematerialnego, to jeszcze występuje tu wyraz „ostrożnie”. Czy jest to poprawnie? (e-mail od internautki).
Czasownik szafować (niem. schaffen) – dzisiaj trochę książkowy, w mowie pojawiający się stosunkowo rzadko – znaczy współcześnie ‘nieoszczędnie, bez potrzeby czegoś używać, rozrzutnie czymś rozporządzać, bezmyślnie coś rozdawać, trwonić’.
Mniej więcej taką definicję podają słowniki (np. Uniwersalny słownik języka polskiego PWN pod red. S. Dubisza, Warszawa 2003, t. IV, s. 652).
Zwróćmy uwagę na wyrazy nieoszczędnie, rozrzutnie, bezmyślnie i wyrażenie bez potrzeby występujące w przytoczonym wyjaśnieniu. Dowodzi to tego, że nie powinno się mówić i pisać szafować czymś ostrożnie, oszczędnie, wstrzemięźliwie itp. Trzeba się więc zgodzić z uwagą wyrażoną w pytaniu, że szafowanie możliwe jest wyłącznie wtedy, gdy ma się czegoś pod dostatkiem, w nadmiarze, w bród.
Nie będą zatem budzić zastrzeżeń zwroty typu szafować pieniędzmi (jeśli jest się człowiekiem zamożnym), szafować dotacjami rządowymi (mamy z czymś takim do czynienia obecnie), szafować złotem i biżuterią (kiedy przez lata zgromadziło się tego sporo), a w użyciu przenośnym szafować obietnicami, szafować zapewnieniami o lepszej pracy, szafować komplementami pod czyimś adresem itp.
Mówi się o tym w Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją Andrzeja Markowskiego (Warszawa 2004, s. 1130), a także w Słowniku wyrazów kłopotliwych Mirosława Bańki i Anny Krajewskiej PWN (Warszawa 1994, s. 315).
W drugim leksykonie czytamy: „Można […] szafować czymś hojnie, obficie, bez opamiętania, ale nie oszczędnie, ostrożnie czy planowo”.
Przytacza się tam błędne użycie czasownika szafować w pewnej wypowiedzi radiowej: W ciągu ostatnich lat wiele państw nauczyło się ostrożnie [sic!] szafować energią. Należało powiedzieć: W ciągu ostatnich lat wiele państw nauczyło się ostrożnie gospodarować energią.
Połączenie wyrazów ostrożnie i szafować kwestionuje również Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN: Banki będą musiały ostrożnie szafować kredytami, proponując niebudzący zastrzeżeń wariant: Banki będą musiały ostrożnie przyznawać kredyty, udzielać mniej kredytów.
Przestrzega się tam również przed pleonastycznym zwrotem rozrzutnie szafować (wystarczy samo szafować). W towarzystwie tego czasownika przysłówek jest zbędny, ponieważ w znaczeniu sł9wa szafować kryje się już rozrzutność, niegospodarność, marnotrawstwo.
Warto zaznaczyć, że szafowanie pieniędzmi pozostaje właściwie tym samym, co szastanie pieniędzmi. Szastać znaczy także ‘być rozrzutnym, trwonić pieniądze, majątek wskutek nieprzemyślanych, nierozsądnych, lekkomyślnych działań’. Można zatem szafować pieniędzmi lub szastać pieniędzmi. Tak samo powie się nieraz bądź napisze przenośnie, że ktoś szafuje obietnicami lub szasta obietnicami, zapewnieniami niemającymi żadnego pokrycia.
Wspomnijmy na koniec o czasowniku szermować (niem. schirmen), czyli przenośnie ‘posługiwać się argumentami jako bronią w dyskusji’.
Jeżeli ktoś szermuje dowodami na jakiś temat, to znaczy, że broni swojego stanowiska w danej sprawie. Pamiętajmy jednak o tym, że czasowniki szafować i szermować nie zawsze są synonimami. Gdy chodzi o znaczenie ‘hojnie rozdzielać, rozdawać’, należy powiedzieć, napisać: politycy szafowali obietnicami bez pokrycia, a nie szermowali.
MACIEJ MALINOWSKI