Kawa czy herbata? – odmieniać czy nie?

Czy tytuły mające formę pytania (np. Kawa czy herbata?, Jaka to melodia?) można odmieniać? Często słyszę, że ktoś nie obejrzał Jakiej to melodii? albo że właśnie włączył Kawę czy herbatę? Nawet na stronach internetowych TVP wyżej wymienione tytuły są często odmieniane: „Pierwszy odcinek Jakiej to melodii? TVP1 wyemitowała 4 września 1997 r.”; „W programach goszczą dawni prowadzący i twórcy oraz gwiazdy, które w Kawie czy herbacie? po raz pierwszy promowały swoje role (…)”.

Wszyscy pamiętamy Kabaret Olgi Lipińskiej sprzed lat noszący tytuł Właśnie leci kabarecik. Gdyby ową nazwę chcieć na siłę odmieniać (mam na myśli jeden z jej dwóch ostatnich członów), to szlag by trafił cały rym (np. „Dzisiaj w TVP 1 wieczorem «Właśnie leciał kabarecik»”?).
Pamiętam, jak swego czasu dziennikarze łamali sobie język, kiedy chcieli odmienić nazwę stowarzyszenia Polska Jest Najważniejsza (w dodatku istniał kłopot, czy formę czasownika pisać wielką literą, czy małą). Zaczynali mówić: „On wszedł do «Polski…»” i w tym momencie zawieszali głos, wracali do pierwotnej postaci gramatyacznej. A wystarczyło nazwać nowe ugrupowanie po prostu Polska Najważniejsza i kłopot językowy by znikł…
Zarówno w wypadku nazwy kabaretu Właśnie leci kabarecik, jak i nazwy partii Polska Jest/jest Najważniejsza trudność wynikała z tego, że obydwie zawierały osobowe formy czasownikowe (leci, jest), a w takiej sytuacji zostawia się zwykle całość nienaruszoną, poprzedzając ją rzeczownikiem stojącym w mianowniku (kabaret, stowarzyszeniepartia).
Określenia Kawa czy herbata? i Jaka to melodia? nieco się od przywołanych różnią. Pierwsze jest wyrażeniem z tzw. czy rozłącznym (stąd na końcu musi stać znak zapytania, a nagminnie pomija się go w tekstach gazetowych, np. w dobrze redagowanej Gazecie Wyborczej), tym samym można je odmieniać. Drugie pozostaje wprawdzie zdaniem (to nie jest niczym innym niż skróconym orzeczeniem to jest), jednak z tego względu właśnie poddaje się deklinowaniu.
Nie dziwota więc, że niektórzy próbują to robić i mówią czy piszą: „Wczoraj włączyłem rano Kawę czy herbatę?” bądź „Nie obejrzałem nowej Jakiej to melodii?”. Odmiany wyrażenia Kawa czy herbata? bym się nie czepiał, druga wydaje się co nieco sztuczna (bo chodzi jednak o zwrot) i trochę zgrzyta, ale chyba (od biedy) można ją w języku potocznym tolerować. Widać – przenika nawet do tekstów pisanych.
Maciej Malinowski
Dopiski
  1. Ciekawe, jaki wpływ mają trudności w odmianie nazwy Polska Jest Najważniejsza na wizerunek tej partii. Po polsku, jeśli czegoś nie można odmienić, to często w ogóle trudno o tym mówić. Wizyta na stronie internetowej „Polski Jest Najważniejszej” (!) pokazuje, że jej redaktorzy omijają problem, zastępując pełną nazwę partii skrótem (skrótowcem) PJN.
    MB
Scroll to Top