Obcy język polski

  • Porady językowe
  • Polszczyzna od ręki Pana Literki
  • Poradnia Językowa PWN
  • Camera obscura
  • Quiz językowy
  • O autorze
    • Książki
      • Ortografia polska. Kodyfikacja, reformy i zmiany pisowni (1830–2010) oraz jej recepcja
      • Co z tą polszczyzną?
      • (…) boby było lepiej
      • Obcy język polski
    • Opinie
    • Dyplom mistrza polskiej ortografii
  • Porady językowe
  • Polszczyzna od ręki Pana Literki
  • Poradnia Językowa PWN
  • Camera obscura
  • Quiz językowy
  • O autorze
    • Książki
      • Ortografia polska. Kodyfikacja, reformy i zmiany pisowni (1830–2010) oraz jej recepcja
      • Co z tą polszczyzną?
      • (…) boby było lepiej
      • Obcy język polski
    • Opinie
    • Dyplom mistrza polskiej ortografii

Obcy język polski

Kaczka Dziwaczka mówiła poprawnie: „Poproszę mleka pięć deka”

» Kaczka Dziwaczka mówiła poprawnie: „Poproszę mleka pięć deka”

Napisał do mnie ostatnio internauta (ajas@is.net.pl) i podzielił się taką oto refleksją:

‒ Skoro słowo „gram” jest rodzaju męskiego („ten gram”), to chyba powinno być (ten) „kilo” i (ten) „deko”, od (ten) „kilogram”, (ten) „dekagram”, a jest (to) „kilo” i (to) „deko”…

Otóż nie, takie rozumowanie jest błędne. Choć pełne nazwy tych jednostek wagi brzmią (ten) kilogram i (ten) dekagram, czyli są wyrazami rodzaju męskiego, to jednak ich skróty (po odcięciu cząstki -gram) przyjmują postać (to) kilo i (to) deka, a więc przechodzą do grupy słów rodzaju nijakiego. Mało tego – stają się nieodmienne… Spróbuję Wam to wyjaśnić.

Jak widzicie, napisałem (to) kilo, ale: (to) deka, a nie: (to) deko, ponieważ tyle pozostaje po skróceniu rzeczownika dekagram, tzn. po odrzuceniu od niego członu -gram (deka-gram). Tak się właśnie powinno mówić i pisać: jedno deka (a nie: deko), pięć deka (a nie: deko), dwadzieścia deka (a nie: deko), trzydzieści deka (a nie: deko) itd.

Pamiętacie wiersz Jana Brzechwy „Kaczka Dziwaczka”? Zaczyna się tak:

Nad rzeką opodal krzaczka

mieszkała Kaczka Dziwaczka,

lecz zamiast trzymać się rzeczki,

robiła piesze wycieczki.

Raz poszła więc do fryzjera:

„Poproszę pięć kilo sera!”

Tuż obok była apteka:

„Poproszę mleka pięć deka”.

W tym ostatnim wersie poecie nie chodziło bynajmniej jedynie o utrzymanie rymu mleka – deka. Doskonale wiedział, że skróconą formą rzeczownika dekagram jest deka i właśnie jej musi użyć w tekście, żeby być za pan brat z polszczyzną.

A jednak dzisiaj prawie wszyscy Polacy mówią deko (np. Proszę dziesięć deko szynki i dwadzieścia deko sera żółtego), nie przejmując się ustaleniami gramatyków. Niewątpliwie błędne deko rozpowszechnia się ponad miarę przez kojarzenie go z kilo. Skoro jest kilo, to i deko – sądzi wiele osób. Sam, kiedy proszę w sklepie o dwadzieścia deka szynki, dostrzegam w oczach sprzedawczyń małe zdziwienie: – Ma być dwadzieścia deko szynki? – upewniają się. Wychodzi na to, że to ja mówię niepoprawnie, sięgając po formę deka…

Zapamiętajcie więc, że w starannej polszczyźnie trzeba mówić i pisać: jedno deka, dwa deka, dziesięć deka, dwadzieścia deka itp. Jedynie potocznie dopuszczalne jest deko.

Jak już wspomniałem na wstępie, skrócone postacie rzeczowników męskich dekagram i kilogram stają się tworami rodzaju nijakiego i nie wolno ich odmieniać ani nadawać im form liczby mnogiej. Zawsze więc mówcie i piszcie:

– pół deka masła, z dziesięcioma deka (a nie: dekami) szynki, przy trzydziestu deka (a nie: dekach) mąki itp.;

– pól kilo (nie: kila) cukru, dwa kilo (nie: kila) mąki, z dwoma kilo (nie: kilami) sera itp.

Na koniec przypominam, że wyrazy dekagram, kilogram i oczywiście gram są odmienne. Wielkości 20 dag, 5 kg, 100 g należy odczytywać tak: 20 dekagramów (a nie: 20 dekagram), 5 kilogramów (tu raczej nie słyszy się 5 kilogram) i 100 gramów (a nie: 100 gram).

Pan Literka

Podobne

Share

Tagi: zobacz

Obserwuj:

  • Następny wpis „Przestań siorbać przy jedzeniu!”
  • Poprzedni wpis Jak to było ze słowem ojciec

Najnowsze

  • Jak napiszesz?

  • W wątpliwość coś się podaje (a nie: poddaje)

  • Pewnie, ale: zapewne

Archiwum porad

  • ★2019 (7)
    • Luty (2)
    • Styczeń (5)
  • ☆2018 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (3)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (3)
    • Styczeń (5)
  • ☆2017 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (5)
    • Styczeń (4)
  • ☆2016 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2015 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2014 (54)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (5)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (5)
  • ☆2013 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (3)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (6)
  • ☆2012 (55)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (6)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (5)
    • Styczeń (4)
  • ☆2011 (46)
    • Grudzień (1)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (2)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (6)
    • Luty (3)
    • Styczeń (4)
  • ☆2010 (51)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (4)
    • Styczeń (3)
  • ☆2009 (53)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (6)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2008 (52)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (5)
  • ☆2007 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (5)
  • ☆2006 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (6)
    • Lipiec (3)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2005 (51)
    • Grudzień (3)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2004 (46)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (2)
    • Styczeń (1)
  • ☆2003 (53)
    • Grudzień (6)
    • Listopad (3)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (5)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (5)
  • ☆2002 (44)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (6)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (3)
    • Luty (1)

Więcej

Polecane

  • Kongenialny. Co to znaczy?

  • Co znaczy onegdaj

  • Konstantynopolitańczykowianeczka

Komentarze i tematy

  • Ostatnie komentarze
  • Tagi
  • Soban mówi:
    I wszystko w tym temacie 😉
  • jan35 mówi:
    Warto dodać, że po serbsku "baviti se" oznacza właśnie "zajmować się...
  • Stratos Vasdekis mówi:
    Warto tu wspomnieć, że słowo „zabawa” pierwotnie (od XIV w.) znaczyło...
  • mówi:
    Janusz i Grażyna to już dziadkowie. Partnerką Seby jest Karyna, a...
  • Komentatorka mówi:
    Powiedzenie składa się z kilku wyrazów, więc na pewno nie powiedzenie.
  • dyktando etymologia fleksja frazeologia interpunkcja kalka językowa neosemantyzm ortografia regionalizm składnia stylistyka słownictwo słowotwórstwo Wielkanoc wymowa znaczenie słów znaczenie zwrotów i wyrażeń zobacz Święta
Strona używa ciasteczek (cookies). Korzystając z niej, wyrażasz zgodę na używanie cookie zgodnie z aktualnymi ustawieniami przeglądarki.
Polityka prywatności
  • Polityka prywatności
  • Skorowidz alfabetyczny
  • Źródła obrazów

Copyright © Maciej Malinowski 2002 - 2018