Zrobić coś na spokoju

Wydawało się, że skoro jest przysłówek spokojnie oraz wyrażenie na spokojnie, to nikt nie będzie już szukał niczego innego. A jednak…

– Od jakiegoś czasu pewna część osób, głównie młodych, posługuje się określeniem „na spokoju”, np. „zrobiłem to na dużym spokoju”, „nasi zagrali na spokoju i odnieśli zwycięstwo”, „na spokoju obejrzałem w TTV powtórkę Grand Prix na żużlu w Warszawie oraz jazdę Zmarzlika w półfinale i wiem, jaki popełnił błąd”. To „na spokoju” ma znaczyć „bez pośpiechu, bez nerwów”. Ja bym w takich sytuacjach powiedziała „spokojnie” ewentualnie „na spokojnie” (e-mail od internautki).

Kwerenda w internecie pokazuje, że wyrażenie na spokoju pojawiało się w obiegu komunikacyjnym już kilkanaście lat temu (są potwierdzone jego użycia w roku 2002, 2004 i 2006).

Z pewnością dlatego hasło na spokoju (w znaczeniu ‘bez emocji i w warunkach, które zapewniają spokój’) odnotował jako jedyny Wielki słownik języka polskiego IFP PAN on-line (https://wsjp.pl/haslo/podglad/87180/na-spokoju).

Widnieje tam jednak kwalifikator: słowo młodzieżowe, co niewątpliwie dowodzi prawdziwości tezy postawionej przez czytelniczkę, że określeniem tym posługują się przede wszystkim ludzie młodzi.

W przytoczonym słowniku podaje się jednak przykłady wystąpienia wyrażenia na spokoju w tekstach prasowych. Świadczyłoby to o tym, że i dziennikarze powoli po nie sięgają (a nie powinni):

Mieszkańcy Książa na spokoju i już bez kolejki przychodzą w późniejszych godzinach;

O ile w pierwszych meczach widać było bojaźń w grze, to teraz już niektórzy grali na spokoju i luzie;

Muszę jeszcze raz obejrzeć tę walkę na spokoju, żeby się upewnić co do pewnej kwestii.

Podkreślmy w tym miejscu wyraźnie, że przyimek na może się łączyć z rzeczownikiem spokój, lecz nie wtedy, gdy chodzi o sens przysłówkowy całości ‘spokojnie, bez nerwów, emocji’.

Powiemy: zależy mi na spokoju rodziny, i jest to zwrot jak najbardziej poprawny, gdyż słowo spokój rozumiemy tutaj jako ‘harmonię życia w rodzinie, normalność egzystencji’.

Rzeczownik spokój łączy się zresztą z innymi przyimkami i tworzy z nimi udane konstrukcje zdaniowe:

w spokoju (np. chcę odpocząć w spokoju),

do spokoju (np. dążmy do spokoju),

ze spokojem (np. przyjąłem to ze spokojem),

na spokój (np. liczę na spokój w domu),

o spokoju (np. marzę o świętym spokoju).

Jednak do wyrażenia na spokoju w znaczeniu przysłówkowym należy zgłosić zastrzeżenia.

Po pierwsze nie wnosi ono do leksyki niczego nowego, nie wypełnia żadnej luki semantycznej. Po drugie ma wydźwięk zbyt potoczny (tak jak np. na haju ‘pod wpływem narkotyków’, na wypasie, np. ‘impreza dobrze zorganizowana’, na luzie, np. ‘zachowywać się swobodnie’).

Dodam, że i do połączenia na spokojnie można się przyczepić (nie zamieszczają go słowniki). Ono także pozostaje potoczne i nie przez wszystkich użytkowników polszczyzny bywa akceptowane. Już przeszło 40 lat temu w Słowniku języka niby-polskiego, czyli błędy językowe w prasie Walerego Pisarka (Wrocław–Warszawa –Kraków–Wrocław 1978, s. 64–65) widniała taka oto uwaga:

na spokojnie coś zrobić – po polsku raczej spokojnie, bez pośpiechu, bez zdenerwowania coś zrobić, np. Sam poszedł ma milicję, aby już na spokojnie (popr. już spokojnie) złożyć obszerne zeznania.

Współcześni językoznawcy (np. Katarzyna Kłosińska) biorą jednak owo na spokojnie w obronę. Twierdzą, że jest potrzebne, kiedy mowa o znaczeniu ‘bez pośpiechu’ i łączy się z czasownikami oznaczającymi myślenie czy podejmowanie decyzji.

Sam przysłówek spokojnie ma przecież też sens ‘w spokoju, z opanowaniem emocji’, np. spokojnie wysłuchał zarzutów pod swoim adresem. W innym kontekście użycie przyimka na z formą spokojnie wydaje się zasadne.

MACIEJ MALINOWSKI

Scroll to Top