Rzymskokatolicki

Jest to przymiotnik o członach nierównorzędnych znaczeniowo (’katolicki w obrządku rzymskim’). Dlatego wykluczony jest z zapis z łącznikiem i jako dwa oddzielne wyrazy. A widuje się go często…

– Na frontonie jednego z budynków kościelnych w Krakowie wyryte są słowa „Parafia Rzymsko-Katolicka Niepokalanego Poczęcia NMP”. Z tego, co wiem, należy pisać „rzymskokatolicki”, co znaczy „katolicki w obrządku rzymskim”… – (e-mail od internautki; pełne dane do wiadomości mojej i redakcji).

 Sformułowań Parafia Rzymsko-Katolicka czy Kościół Rzymsko-Katolicki, a także Cmentarz Rzymsko-Katolicki, tzn. z członami rzymsko-katolicka, rzymsko-katolicki zapisanymi z łącznikiem, widuje się sporo nie tylko na ścianach frontowych czy drzwiach kościołów i cmentarzy, ale i w oficjalnych dokumentach  (np. na papierze firmowym).

Parafia

Jest to niewątpliwie uchybienie ortograficzne, ponieważ mamy do czynienia z przymiotnikiem złożonym z członów nierównorzędnych znaczeniowo, tzn. takim, w których znaczenie główne zawarte zostało w członie drugim, człon pierwszy zaś owo znaczenie jedynie uściśla (‘katolicki o tradycji rzymskiej, obrządku rzymskiego’).

Dlatego trzeba pisać rzymskokatolicki.

Warto wiedzieć, że przysłówek rzymsko zaczęto dodawać do nazwy Kościół katolicki dopiero od czasu reformacji (łac. reformatio ‘przekształcenie’) w XVI w., kiedy w Kościele katolickim nastąpił rozłam i powstały nowe wyznania (anglikanizm w Anglii, kalwinizm w Szwajcarii, protestantyzm w Niemczech).

Ciągle jednak wyrażenia Kościół katolicki i Kościół rzymskokatolicki w znaczeniu ‘wspólnota wiernych, odłam religijny’ traktuje się jako synonimy, a człony katolicki i rzymskokatolicki zapisuje małą literą.

Ale uwaga! Jeżeli w grę wchodzi oficjalna nazwa instytucji, wówczas w członie przymiotnikowym wolno użyć wielkiej litery: Kościół Katolicki, Kościół Rzymskokatolicki (vide Renata Przybylska, Wiesław Przyczyna, Pisownia słownictwa religijnego, Tarnów 2011, s. 39-40).

pobrane

Nie należy się zatem doszukiwać (na siłę) błędu we fragmencie tekstu konkordatu (art. 4.1, DzU z 1998 r. nr 51, poz. 318): Rzeczpospolita Polska uznaje osobowość prawną Kościoła Katolickiego, a więc polegać wyłącznie na tym, co w sprawie ortografii słowa katolicki podaje Wielki słownik ortograficzny PWN w haśle Kościół (s. 393): Kościół katolicki, ale: Polski Narodowy Kościół Katolicki.

WP_20150401_11_10_20_Pro

Owszem, pisze się Kościół katolicki, Kościół rzymskokatolicki, gdy mowa o definicji ‘Kościół obrządku katolickiego, rzymskokatolickiego’, ale możliwy jest – jak widać – zapis (oficjalny) Kościół Katolicki w Polsce, Kościół Rzymskokatolicki w Polsce, tak jak Kościół Starokatolicki Mariawitów w RP, Kościół Zielonoświątkowy w RP czy Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP.

Wróćmy jednak do przymiotnika rzymskokatolicki… Okazuje się, że wersję z łącznikiem  (rzymsko-katolicki) uważano kiedyś… za poprawną, co odnotowane zostało w Słowniku ortograficznym Michała Arcta (Warszawa 1916, s. 620).

Powołano się tam na Słownik języka polskiego wydany staraniem i kosztem Maurycego Orgelbranda (Wilno 1861, t. II, s. 1440), który zamieszczał hasło rzymsko z adnotacją: „przysłówek, używa się go tylko w wyrazach złożonych”, np. wyznanie rzymsko-katolickie, a następnie na Słownik języka polskiego (tzw. warszawski) Jana Karłowicza, Adama Kryńskiego i Władysława Niedźwiedzkiego (Warszawa 1912, t. V, s. 826), gdzie to powtórzono.

cmentarz

Niestety, ówcześni leksykografowie najprawdopodobniej źle interpretowali regułę o zapisie wyrazów złożonych (może wtedy obowiązywała właśnie taka?), wkładając łącznik nie tylko w przymiotnik rzymsko-sasanidzki (np. wojny rzymsko-sasanidzkie, tzn. między cesarstwem wschodniorzymskim i imperium Sasanidów, III-VII wiek), co było zasadne, ale i w przymiotnik rzymsko-niemiecki (np. cesarstwo, imperium rzymsko-niemieckie, od nazwy Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego, XV w.) oraz w przymiotnik rzymsko-katolicki, co nie było uzasadnione

Nic więc dziwnego, że na ścianie frontowej kościołów budowanych w XIX czy na początku XX w. pojawiał się później napis Kościół Rzymsko-Katolicki. Po prostu sugerowano się zapisem podawanym przez ówcześnie obowiązujący słownik ortograficzny. Dzisiaj część duchownych pozostaje tej tradycji pisowni wierna…

MACIEJ MALINOWSKI

Scroll to Top