Kilka razy opowiadałem Wam w „Polszczyźnie od ręki…” o homofonach, czyli wyrazach tak samo brzmiących, ale inaczej zapisywanych (np. morze – może, kod – kot, Bóg – Bug – buk, ląd – lont, mieć – miedź, nóż – nuż, rąb – romb, rządny – żądny).
Do grupy tej należy para wyrazowa takielarz – takielaż.
Zetknęliście się z tymi słowami? Jeśli nie, to posłuchajcie…
Obydwa określenia związane są z żeglarstwem i ze słowem takielunek.
Takielunek (z niem. Takelung, od: Takel ‘lina’) to inaczej ‘olinowanie statku wraz z osprzętem pomocniczym’.
Zakończenie -ek wygląda w tym rzeczowniku na przyrostek zdrabniający, ale nim nie jest. Ponieważ Takelung wymawia się z bezdźwięczną głoską k na końcu i miękkim kie-[takielunk] oraz odmienia z tzw. e ruchomym (takielunku, z takielunkiem, o takielunku), językoznawcy uznali, że w mianowniku ma być forma o brzmieniu takielunek (jak pakunek, rachunek itp.).
Żeglarze nazywają takielunkiem stałym ‘liny stalowe lub łańcuchy służące do usztywniania i zamocowania omasztowania’ (np. wanty i sztagi – forsztagi i achtersztagi), a takielunkiem ruchomym – ‘liny służące do podnoszenia i spuszczania żagli oraz manewrowania nimi’ (np. fały i szoty).
Jak się już z pewnością domyślacie, od słowa takielunek (a szczególnie od jego członu podstawowego takiel- ‘lina’) łatwo utworzyć wyrazy pochodne.
Czasownik takielować lub taklować (niem. takeln) znaczy ‘zaopatrywać statek w takielunek’, a rzeczowniki takielowanie lub taklowanie ‘przygotowanie jednostki do żeglugi przez zamocowanie całego niezbędnego wyposażenia na zewnątrz kadłuba’.
Po tym, co napisałem, łatwo wywnioskować, że takielarzem (lub rzadziej taklarzem) jest ‘ktoś, kto montuje albo naprawia takielunek (olinowanie) na jednostkach pływających, kto pracuje w takielarni, taklarni’, czyli ‘miejscu, gdzie taką robotę się wykonuje’.
A co ze słowem takielaż pisanym przez ż?
Takielaż (niem. Takelage) znaczy to samo, co takielunek, czyli ‘osprzęt, omasztowanie statku’. Dlatego można napisać, że takielarz wykonywał takielaż…
Pan Literka