W XXX Igrzyskach Olimpijskich w Londynie sportowcy z całego świata zdobywali złote, srebrne i brązowe medale (po angielsku Olympic golden medal, silver medal i bronze medal), czyli zostawali medalistami i medalistkami olimpijskimi.
Nieco potocznie mówiło się, że sięgali po „złoto, „srebro” i „brąz”, stąd zapis tych słów w cudzysłowie (choć niektórzy ów znak interpunkcyjny zaczynają w tekstach pomijać…).
Słowo medal jest pochodzenia obcego. Kiedy włączaliśmy je do polszczyzny (po raz pierwszy odnotowane zostało przez słowniki z połowy XIX wieku), oparliśmy się na francuskim wyrazie médaille [wym. medaj] i włoskim medaglia [wym. medalia]. Ostatecznie otrzymało ono krótszą postać graficzną, taką jak w języku angielskim, tylko że Anglicy wymawiają [medl], a my tak jak się pisze, czyli [medal].
Gdyby jednak sięgnąć głębiej do etymologii tego wyrazu, to okaże się, że rodowód medalu jest jednak inny – łaciński. Ów rzeczownik należy łączyć z latynizmem metallum (‘kruszec’), czyli po polsku z metalem. Ale to nic dziwnego, medal jest przecież ‘krążkiem wykonanym z metalu z odpowiednim napisem, wizerunkiem lub symbolem na jakąś bądź czyjąś pamiątkę’.
Nasi przodkowie mylili czasem wyrazy medal i mendel (z niem. Mandel ‘piętnaście sztuk, czwarta część kopy; piętnaście snopów zboża ustawionych razem na polu’). Na medal błędnie mówili mendal lub mędal, a nawet mental, mętal, gdyż pobrzmiewało im jeszcze w głowie słowo metal.
Jednak zdrobniałą formę metalik (inaczej ‘blaszka metalowa z wizerunkiem świętego’), która była poprawna, niepotrzebnie zmienili na medalik (że niby jest to ‘mały medal’), i tak już zostało (zajrzyjcie do Słownika etymologicznego języka polskiego PWN prof. Andrzeja Bańkowskiego, Warszawa 2000, t. II, s. 160).
Z medalem ma oczywiście dużo wspólnego słowo medalion (z fr. medaillon [wym. medajõ], wł. medaglione [wym. medaljone], pisane kiedyś przez j – jako medaljon – i nierzadko przekręcane na medajlon. Dosłownie medalion był ‘wielkim medalem’, czyli ‘jednostronną płaskorzeźbą formy wielkiego medalu, używaną jako ozdoba architektoniczna fasad czy wnętrz’ (medaliony zasłużonych mężów mogły wisieć na ścianach). Dopiero wtórnie zaczęto tak nazywać ‘okrągłą lub owalną ozdobę złotniczą zawierającą miniaturę lub fotografię, zwykle noszoną na szyi’.
Kiedy mowa o medalu, należy koniecznie wspomnieć o wyrazach awers i rewers.
Jak wiadomo, jest awers medalu i rewers medalu. Awers (fr. avers [wym. awer], z łac. adversus ‘zwrócony w przód’) to ‘przednia, czołowa strona medalu (lub monety)’, rewers (fr. rewers [wym. rewer], łac. reversus ‘odwrócony’) to ‘odwrotna strona medalu (monety)’.
Zawsze też mówcie odwrotna albo druga strona medalu (‘inny, zwykle ujemny aspekt jakiejś sprawy’), a nie: inna strona medalu.
Pan Literka