Tytułowy zwrot jest trochę potoczny i archaiczny, ale wciąż żywy w języku sporej części Polaków. W powiedzeniu tym pojawia się słowo bura odnotowane we współcześnie wydawanych słownikach. Inaczej znaczy ‘ostre napomnienie, zwrócenie uwagi, naganę’.
Można więc od kogoś dostać burę, czyli zostać przez niego mocno upomnianym, można też komuś dać burę, tzn. ostro go za coś skarcić.
Oto przykłady poprawnego użycia omawianego frazeologizmu:
Tomek bał się, że po wywiadówce dostanie od ojca burę za słabe wyniki w nauce;
Dyrektor dał burę chłopcom z II b za złe zachowanie się podczas akademii;
Kasia dostała burę od mamy, że późno wróciła do domu z imienin u koleżanki.
Po omawiane powiedzenie chętnie sięgali kiedyś najwięksi pisarze. Np. Henryk Sienkiewicz tak pisał w Rodzinie Połanieckich:
Wyobraź sobie, żeśmy obaj dostali burę: ty, żeś mi usługi odmówił, a ja, żem jej zażądał.
Przy okazji wyjaśniam, że formy żeśmy, żeś i żem są tu jak najbardziej poprawne, gdyż końcówki 1. os. l. mn., 2. os. l. poj. oraz 1. os. l. poj. (-śmy, -eś, -em) zostały dołączone do spójnika że, a nie do partykuły że (wówczas byłby to błąd).
Laureat Nagrody Nobla z 1905 roku mógł oczywiście równie dobrze napisać: – Wyobraź sobie, że obaj dostaliśmy burę: ty, że mi usługi odmówiłeś, a ja, że jej zażądałem, użył jednak konstrukcji z oderwanymi od czasownika końcówkami osobowymi, dawniej bardzo częstej zarówno w mowie, jak i w piśmie.
Zapamiętajcie zatem, że czasem można dostać od kogoś burę i samemu dać komuś burę (broń Boże, nie: dostać ostrą burę, bura jest zawsze ostra…).
Nie należy natomiast mówić i pisać oberwać burę, przed czym przestrzegają Witold Doroszewski i Halina Kurkowska w Słowniku poprawnej polszczyzny PWN, Warszawa 1973, s. 64: dostać (nie: oberwać) burę. Dać komuś burę.
Jeśli chodzi o pochodzenie wyrazu bura, to wywodzi się on od formy burka mającej także znaczenie przenośne ‘ciężka nagana’. Kiedyś dostawało się więc nie tylko burę, ale i burkę, i komuś dawało burę albo burkę. Można też było burować kogoś, czyli ‘dawać naganę’.
Pan Literka