Oglądałem niedawno w TVP Polonia program „Mówi się…” prof. Jerzego Bralczyka. Jedno z pytań dotyczyło rosyjskiego nazwiska „Ruckoj”. Telewidz spytał, czy poprawna jest odmiana „Ruckoj”, „Ruckiego”, „Ruckiemu”, z „Ruckim”, której używają dziennikarze. Według niego powinno się mówić „Ruckoja”, „Ruckojowi”, „z Ruckojem”, tak jak „Tołstoj” „Tołstoja”, „Tołstojowi”, „ z Tołstojem”. Profesor się z tym zgodził, powiedział, że rzeczywiście poprawne są formy „Ruckoj”, „Ruckoja”, „z Ruckojem”, „o Ruckoju”. Ale ja mam wątpliwości, czy tak jest w istocie…
Niestety, profesor Bralczyk nie udzielił telewidzowi dobrej odpowiedzi. Nazwiska rosyjskie zapisywane po spolszczeniu Ruckoj, Trubieckoj, Szczerbaskoj, a więc kończące się na -ckoj, -skoj, odmieniają się inaczej niż nazwiska Tołstoj, Polewoj mające końcówkę -oj. Obowiązuje dla nich wzorzec fleksyjny przymiotnikowy, taki sam jak w wypadku nazwisk na -cki, -ski, a więc: Ruckoj, Trubieckoj, Szczerbatskoj, ale: Ruckiego, Trubieckiego, Szczerbatskiego; Ruckiemu, Trubieckiemu, Szczerbatskiemu; z Ruckim, z Trubieckim, ze Szczerbatskim. Jeśli więc dziennikarze tak właśnie mówią, to wszystko jest w porządku. Z nazwiskami Tołstoj, Polewoj kłopotu nie ma: odmieniają się rzeczownikowo, a więc Tołstoja, Polewoja; Tołstojowi, Polewojowi; z Tołstojem z Polewojem; o Tołstoju, o Polewoju. Jak widać, podobne brzmienie nazwiska może być nieraz mylące. Przypomina mi się historia związana z nieco inną kwestią. Otóż ukraiński porucznik, który wsławił się tym, że walczył po stronie polskiej w powstaniu styczniowym, nazywał się Andrzej Potebnia, bo ukraińskie „е”, „и” transkrybuje się jako e, y (a nie: ie, i). Tymczasem nagminnie mówi się u nas i pisze Potiebnia. Z tego samego powodu mamy w polszczyźnie nazwiska Janukowycz, Szaszkewycz, a nie:Janukowicz, Szakiewicz, choć w oryginale to Янукович, Шашкевич.