Co należy wiedzieć o przymiotniku błahy

Kiedy przeglądam teksty i komentarze zamieszczane w internecie, często natrafiam na błędną pisownię błachy (np. To był  błachy  temat; Problem może  błachy, ale dla mnie osobista tragedia; Dostałem bana za dość  błachą  rzecz). Tymczasem ów przymiotnik należy pisać przez h. Błahy to inaczej ‘niemający żadnego znaczenia ani żadnej wartości, nic niewart, nieistotny, niegodny uwagi’.

Ktoś, kto pisze błachy zamiast błahy, popełnia oczywiście błąd ortograficzny, którego łatwo by uniknął, gdyby o czymś wiedział. Mianowicie o tym, że omawiany przymiotnik zawiera literę h dlatego, że zapożyczyliśmy go z języka ukraińskiego (błahy҆j, także w języku białoruskim jest błáhíj; ponadto w języku czeskim blahý).

W słownikach w części opisowej (podaje się tam zasady) spotyka się jeszcze drugie wyjaśnienie owej nietypowej pisowni, czyli takie, że h w słowie błahy wymienia się na z w słowie błazen. Podobno wyrazy błahy i błazen są etymologicznie spokrewnione, choć nie da się tego tak łatwo wytłumaczyć.

W rozważaniach o pochodzeniu i pisowni przymiotnika błahy byłbym jednak z Wami nie do końca szczery, gdybym Wam o czymś nie wspomniał.

Okazuje się, że w dziejach polszczyzny (i ortografii) był taki moment, gdy w słownikach odnotowywano oboczną pisownię błahy albo… błachy. W Słowniku języka polskiego Samuela Bogumiła Lindego (Lwów 1854, s. 115) i w Słowniku języka polskiego tzw. wileńskim, wydanym staraniem Maurycego Orgelbranda (Wilno 1861, s. 88) natrafiamy na hasło błahy, dawn. błachy ‘nic niewart, nędzny, podły, lichy, mizerny, nikczemny’, a dwie linijki wyżej hasło błahość, błachość (‘lichość).

Po pół wieku zrezygnowano już z form pisanych przez ch, Słownik języka polskiego (tzw. warszawski) Jana Karłowicza, Adama Kryńskiego i Władysława Niedźwiedzkiego (Warszawa 1900, t. I, s. 170) nakazywał pisać wyłącznie błahy, błahość, a hasła błachy, błachość odsyłał do lamusa.

Jaki był powód tego, że przed wiekami zapisywano słowo błahy przez ch? Trudno jednoznacznie dziś stwierdzić. Być może chciano je od razu włączyć do grupy przymiotników lichy, kruchy, płochy, głuchy, suchy, a nie czynić jeszcze jednego ortograficznego wyjątku…

Na koniec zwracam Wam uwagę na to, że przymiotnik błahy poddaje się stopniowaniu. Można mówić i pisać: błahy, bardziej błahy, najbardziej błahy lub błahy, błahszy, najbłahszy. Jest natomiast kłopot z formą mianownika l. mn. rodzaju męskoosobowego od błahy. Nie wiadomo, czy ma to był forma błaży, błazi (jak duzi od: duży) czy błasi (jak lisi od: lichy). Dlatego czasem można się spotkać z informacją, że nie istnieje…

Pan Literka

Scroll to Top