Wiecie z lekcji gramatyki (a jeśli nie, to niebawem o tym usłyszcie), że są imiesłowy przymiotnikowe, czyli odmienne, gdyż odmieniają się jak przymiotniki, np. czytający, czytany (pierwszy nosi nazwę czynny, drugi bierny), oraz imiesłowy przysłówkowe, czyli nieodmienne jak przysłówki, np. czytając, pisząc, wyłączywszy, napisawszy (pierwsze dwa nazywają się współczesnymi, następne uprzednimi).
Z imiesłowami przymiotnikowymi kłopotu raczej nie ma. Każdy powie czy napisze: pracujący robotnik, padający deszcz, płaczące dziecko, świecące słońce, chwalona uczennica, zapisany zeszyt, umyte niemowlę. Poprawne posługiwanie się imiesłowami przysłówkowymi bywa o wiele trudniejsze.
Najpierw o imiesłowie przysłówkowym współczesnym, czyli takim, który wymienia czynność równoczesną z inną czynnością. Ma on charakterystyczny przyrostek -ąc (np. idąc, mając, jedząc, umiejąc).
Można się nim posłużyć wyłącznie wtedy, kiedy w zdaniu występuje ten sam podmiot i czynność jest równoczesna. Nie zawsze trzeba powiedzieć czy napisać: Sprzątałem pokój i słuchałem muzyki; Szedłem do szkoły i spotkałem sąsiadkę z bloku; Jechałem autobusem i widziałem wypadek. Tę samą treść daje się wyrazić konstrukcją z imiesłowem przysłówkowym: Sprzątając pokój, słuchałem muzyki; Idąc do szkoły, spotkałem sąsiadkę z bloku; Jadąc autobusem, widziałem wypadek.
Teraz przyjrzyjcie się innym przykładom, np. Gdy wracałem do domu, zza chmur wyjrzało słońce; Gdy wybieraliśmy się na wycieczkę, akurat spadł deszcz; Kiedy wszedłem do pokoju, Kasi już tam nie było.
Jak łatwo się przekonać, w każdym ze zdań występują inne podmioty (ja wracałem – słońce wyjrzało; my wybieraliśmy się – deszcz spadł; ja wszedłem do pokoju – Kasi nie było). W takim wypadku absolutnie nie wolno wprowadzać do tekstu imiesłowu przysłówkowego. Zwroty: Wracając ze szkoły, zza chmur wyjrzało słońce; Wybierając się na wycieczkę, spadł deszcz; Wchodząc do pokoju, Kasi już tam nie było, są nielogiczne! Przecież to nie słońce wracało ze szkoły, nie deszcz wybierał się na spacer, nie Kasia wchodziła do pokoju, prawda?
Nie byłoby błędu, gdyby zdania brzmiały tak: Wracając ze szkoły, zobaczyłem, że zza chmur wyjrzało słońce; Wybierając się na wycieczkę, stwierdziłem, że akurat spadł deszcz; Wchodząc do pokoju, zobaczyłem, że Kasi już tam nie było. Tutaj wykonawca czynności jest jeden.
I jeszcze jedno:
nie wolno używać imiesłowu przysłówkowego współczesnego, kiedy w zdaniu musi wystąpić imiesłów przysłówkowy uprzedni, czyli taki, który mówi o czynności wykonanej bezpośrednio przed czynnością wyrażoną w formie osobowej czasownika (kończy się na -wszy, -łszy).
Niepoprawne są zdania:
Kończąc pracę, poszedł do domu; Wydając ostatni posiłek, zamknęła stołówkę, lecz: Skończywszy pracę, poszedł do domu (najpierw skończył pracę, później poszedł do domu); Wydawszy ostatni posiłek, zamknęła stołówkę (najpierw wydała posiłek, a potem zamknęła stołówkę).
Pan Literka