Śpieszyć się i spieszyć się

Obydwa brzmienia i obydwa zapisy (przez ś i s)  uważa się za jednakowo poprawne w znaczeniu ‘robić coś w szybko’

– Proszę o wyjaśnienie i komentarz dot. następującej kwestii. W języku polskim istnieją dwa blisko brzmiące, lecz o różnych znaczeniach, czasowniki zwrotne „śpieszyć się” i „spieszyć się”. Śpieszyć się”  znaczy wykonywać jakąś czynność szybciej niż normalnie, „spieszyć się” – stać się piechurem (np. spieszy się kawaleria, kiedy będzie musiała przejść do obrony). Tymczasem w niektórych współczesnych słownikach, w korektach edytorów komputerowych, w czasopismach, prasie codziennej czy nowo wydawanych książkach zapomniano o czasowniku „śpieszyć się”, wszędzie pisze się „spieszyć się”, przypisując mu jednak znaczenie tego pierwszego. Czy zostało to formalnie zaakceptowane przez Radę Języka Polskiego PAN)? (e-mail od internauty; szczegółowe dane do wiadomości mojej i redakcji).

Nie wydaje mi się do końca prawdą to, o czym pisze w e-mailu czytelnik, że czasownik śpieszyć się (czyli z nagłosowym ś) w znaczeniu ‘chcieć gdzieś zdążyć mimo braku czasu’ przegrywa współcześnie rywalizację ze spieszyć się i że nie zamieszcza się go w słownikach.

Nie chce mi się też wierzyć, że w jakiejś redakcji czy wydawnictwie ktoś, kto adiustuje teksty, upiera się przy formie z s i każdorazowo zmienia autorowi śpieszyć się na spieszyć się, tłumacząc, że choć wymawia się [śpieszyć] lub [spieszyć], pisać trzeba obowiązkowo spieszyć się.

Informuję zatem wszystkich, że obydwa brzmienia i obydwa zapisy (przez ś i s)  uważa się za jednakowo poprawne w znaczeniu ‘robić coś szybko’.

W Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją Andrzeja Markowskiego (Warszawa 2004, s. 1154) czytamy: śpieszyć się a. spieszyć się [wym. spieszyć sie, pot. śpieszyć sie]. Oznacza to tyle, że słowo spieszyć się możemy artykułować na dwa sposoby (owa uwaga odnosi się wyłącznie do niego…).

Warto jednak przypomnieć, że jeszcze pół wieku temu leksykografowie z Witoldem Doroszewskim na czele za „lepszy” uważali bezokolicznik śpieszyć się, a formę spieszyć się traktowali jako rzadszą (vide tegoż Słownik języka polskiego PAN, Warszawa 1966, t. 8, s. 1298).

Do dzisiaj za to za jedynie poprawny uznaje się czasownik spieszyć się, ale w innym w znaczeniu – ‘zsiąść z konia lub wysiąść z pojazdu mechanicznego, uczynić pieszym’ (wspomina o tym internauta).

Napisze się więc zawsze, że żołnierze się spieszyli (tzn. ‘stali się pieszymi, wysiedli z wozów obojowych, transportowych’).

Częściej jednak zamiast czasownika zwrotnego spieszyć się bywa w użyciu słowo spieszyć (np. dowódca spieszył ułanów, żeby przedrzeć się przez las). Współcześnie rzadko sięga się do wyrazów spieszyć, spieszyć się tak rozumianych.

Nietrudno odgadnąć, skąd się wzięła miękka głoska ś w czasowniku śpieszyć się. Otóż stało się tak w wyniku oddziaływania na nią miękkiej spółgłoski wargowej p’ (zapisywanej jako pi-).

Należy zaznaczyć, że owo zjawisko fonetyczne nie objęło wszystkich wyrazów zaczynających się od spi-. Do dzisiaj mówimy (i piszemy) spiąć się, spić (‘upić górną warstwę płynu’), spienić, spierać się, spieszczać, spilśniać, spiskować itp.

Dodam, że przez dziesiątki lat w trzech słowach utrzymywała się oboczność spi-//śpi: spichlerz // śpichlerz, spiczasty // śpiczasty i śpiczasto // spiczasto). Obecnie jednak forsuje się (chyba niepotrzebnie…) wyłącznie formy spichlerz i spiczasty (vide Wielki słownik ortograficzny PWN pod redakcją Edwarda Polańskiego, Warszawa 2006, s. 1079).

Na szczęście ciągle można mówić i pisać śpieszno a. spieszno, śpiesznie a. spieszno, śpieszny a. spieszny, pospieszać a. pośpieszać, pośpieszny a. pospieszny oraz śpieszyć się a. spieszyć się.

MACIEJ  MALINOWSKI

1 komentarz

  1. Ponieważ język powinien być (w miarę możności) narzędziem do jednoznacznego porozumiewania się, uważam, że w tym wypadku powinno się absolutnie rozdzielić pisownię, w zależności od znaczenia właśnie. W końcu stanowi ZASADNICZĄ różnicę, czy ułan się spieszył, czy śpieszył.
    Pozdrawiam nieustająco wiosennie

Komentowanie jest niedostępne.

Scroll to Top