Musimy przyjąć do wiadomości, że ów czasownik może dziś znaczyć ‘streszczać, podsumowywać’…
Internautka, mieszkająca od lat za granicą, prosi mnie o opinię na temat znaczenia czasownika reasumować. Jej zdaniem nie powinno się mówić reasumować, kiedy ma się na myśli podsumowanie czegoś, tylko resumować (jest przecież francuskie słowo résumé). Reasumować stoi w parze z rzeczownikiem reasumpcja, czyli ‘ponowne rozważenie powziętej już uchwały z jednoczesnym unieważnieniem jej w brzmieniu poprzednim’…
Trudno takiej argumentacji nie przyznać racji. Jeśli jednak zajrzymy do Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny PWN (z 2004 r.) pod red. prof. Andrzeja Markowskiego, przekonamy się, że stanowisko językoznawców jest w tej kwestii inne. Na s. 952 znajdujemy taką oto informację:reasumować, 1. erud. ‘streszczać, powtarzać coś w zwięzłej formie, podsumowywać’, lepiej: streszczać, rekapitulować; 2. oficj. ‘poddawać, poddać uchwałę ponownemu rozważeniu, unieważniając ją w brzmieniu poprzednim’, np. Parlament reasumował ostatnią uchwałę.
Ale to nie wszystko. Kilkanaście stron dalej (na s. 965), pod hasłem résumé [wym. rez-ime] natrafimy na hasło resumować [wym. resumować, nie: rezumować] ‘streszczać’, np. Resumował wypowiedź przedmówców. Co o tym wszystkim sądzić?
Ano to, że glottolodzy sankcjonują dziś posługiwanie się czasownikiem reasumować w znaczeniu ‘streszczać, powtarzać coś w zwięzłej formie’, zaznaczając, że lepiej mówić i pisać podsumowywać, rekapitulować (z fr. récapituler). Nie wyrzucają jednak z zasobu leksykalnego polszczyzny bezokolicznika resumować (‘streszczać’), gdyż doskonale wiedzą, że etymologicznie jest z nim wszystko OK. Nie mają wątpliwości, że zabranianie ludziom sięgania po formę reasumować w znaczeniu ‘podsumowywać’ byłoby zwykłą walką z wiatrakami…
Ciśnie się na usta pytanie: jak to się stało, że w ciągu stuleci doszło do rozchwiania znaczeniowego słowa reasumować i dzisiaj ma ono podwójny sens (co nie jest w polszczyźnie czymś dobrym)? Prawdopodobnie stało się tak, że naszym przodkom pomyliły się czasowniki reasumować i resumowaći pierwszego zaczęli używać zamiast drugiego…
Tymczasem różnica semantyczna jest zasadnicza. Formę reasumować należy łączyć z francuskim czasownikiem réassumer ‘podejmować na nowo’ (zamieszczał go np. francuski słownik Nouveau Larousse Universel wydany w latach 1948-1949). Tak właśnie rozumiał jego definicję Erazm Rykaczewski, autor Słownika języka polskiego wydanego w 1925 r. w Warszawie. Wprawdzie na s. 724 podawał jeszcze pisownię reassumować (z dwoma „ss”), ale wyjaśniał: ‘na nowo rozpoczynać’,reassumpcya ‘rozpoczęcie na nowo’.
Byłoby to zgodne z tym, co pisał chociażby Du Cange [dü kãż], XVII-wieczny autor niezwykle cennych słowników łaciny i greki średniowiecznej. Otóż uważał on, że reassumere znaczy ‘in possessionem redire’, czyli ‘powracać do stanu posiadania’, np. reassumtis suis viribus ‘gdy powrócił do sił’ (podaję za Polszczyzną piękną i poprawną z 1966 r. w opracowaniu prof. Stanisława Urbańczyka, s. 52). Od ‘powrócić do stanu posiadania, do sił’ jakżeż już blisko było do znaczenia ‘podjąć na nowo, wznowić sprawę, proces’ czasownika reasumować. Prawda?
Z czasownikiem resumować było z kolei tak… Niewątpliwie musi mieć on związek z francuskim wyrazem résumé [wym. rez-ime], czyli inaczej ‘streszczenie, podsumowanie czegoś’ (od résumer ‘streścić swoje słowa’). Ale można go jeszcze słowotwórczo rozumieć inaczej: skoro sumować znaczy ‘zbierać w całość’, to resumować (re + sumować) – ‘znów, ponownie zbierać w całość’ (łac. re- to ‘znów, na nowo’). Stąd mało używany (ale jednak używany) rzeczownik resumpcja w znaczeniu ‘podsumowanie czegoś’. O dziwo, nie zamieszczają go słowniki, widać – wolimy galicyzm résumé.
Powtarzam. Gdyby nie czyjaś pomyłka przed wiekami (czasownik reassumować w znaczeniu: ’to, co wyżej powiedziano, w krótkich słowach powtarzać’, podawali już autorzy Słownika języka polskiego z 1861 r. wydanego staraniem Maurycego Orgelbranda w Wilnie, t. II, s. 1345), mówilibyśmy obecniereasumować na ‘odwołanie tego, co powiedzieliśmy wcześniej’ i resumować, mając na myśli ‘streszczenie, podsumowanie jakiejś kwestii’. Stało się inaczej. Reasumując znaczy dzisiaj ‘streszczając’.
Ja jednak w takiej sytuacji zawsze mówię podsumowując lub rekapitulując. I te imiesłowy polecam prawdziwym miłośnikom poprawnej polszczyzny, a także wszystkim prawnikom. Żaden szanujący się profesor prawa nie użyje podczas wykładu sformułowania reasumując, należy stwierdzić…, gdyż wie, że odwoływałby to, co przed chwilą powiedział.
MACIEJ MALINOWSKI