Miewacie spore trudności z poprawnym pisaniem przeczenia nie z różnymi wyrazami, np. przymiotnikami i przysłówkami. Nie wiecie, czy pisać je łącznie czy rozłącznie. A sprawa wcale nie jest aż tak bardzo skomplikowana, jakby się wydawało…
Ogólna zasada zawarta w części opisowej Wielkiego słownika ortograficznego PWN pod red. prof. Edwarda Polańskiego (Warszawa 2006, s. 79) głosi, że nie z przymiotnikami pisze się łącznie, np.
– niełatwy, niedrogi, nieduży, nieagresywny, niehałaśliwy, niemiły, nieodmienny, niekrakowski, niepolski, niesłony itp.
Ale uwaga! Dotyczy to jedynie stopnia równego. W stopniach wyższym i najwyższym nie z przymiotnikami pisze się rozdzielnie:
– nie lepszy, nie najlepszy; nie łatwiejszy, nie najłatwiejszy; nie gorszy, nie najgorszy.
Trzeba o tym wiedzieć, żeby podczas dyktanda nie zrobić błędu:
* Ta sytuacja była naprawdę niedobra i nie lepsza od poprzedniej (niedobra – stopień równy; nie lepsza – stopień wyższy przymiotnika);
- Pokój na poddaszu wydawał się nieduży, był jednak na pewno nie większy od tego, który znajdował się przy kuchni (nieduży – stopień równy; nie większy – stopień wyższy przymiotnika).
Ta sama reguła ortograficzna (co przy przymiotnikach w stopniu równym) odnosi się do zapisu partykuły przeczącej nie z przysłówkami utworzonymi od przymiotników, a więc:
- niełatwo (bo: niedrogi), niedużo (bo: nieduży), niedrogo (bo: niedrogi), niejasno (bo: niejasny), nietrudno (bo: nietrudny), nieagresywnie (bo: nieagresywny), niehałaśliwie (bo: niehałaśliwy), niemile (bo: niemiły), niesłodko (bo: niesłodki).
Jeśli jednak mamy do czynienia z przysłówkami niepochodzącymi od przymiotników, wówczas z przeczeniem nie zapisuje się je rozłącznie, np.
- nie bardzo, nie tylko, nie teraz, nie wszędzie, nie tu, nie tutaj, nie tam, nie wczoraj, nie zaraz, nie całkiem, nie dosyć.
Napiszemy zatem:
* Nietrudno było odgadnąć, co się za chwilę stanie, ale nie bardzo dało się znaleźć jakieś sensowne wyjście;
* Nie wszędzie panował spokój, niełatwo było się zatem skupić.
Kiedy jednak przysłówek pochodzący od przymiotnika występuje w stopniach wyższym i najwyższym, wtedy z nie pisze się go rozdzielnie, np.
- nie lepiej, nie najlepiej; nie łatwiej, nie najłatwiej; nie gorzej, nie najgorzej.
Zdarzają się jednak wypadki, gdy przed przymiotnikiem czy przysłówkiem partykuła nie jest nie tylko zaprzeczeniem, ale i wprowadza przeciwstawienie. Wówczas pisze się ją z tymi wyrazami rozdzielnie, np.
- nie czarny, ale biały, nie ładny, ale wręcz piękny, nie dobry, ale fantastyczny;
nie dobrze, lecz kapitalnie; nie mądrze, ale wręcz głupio; nie źle, lecz akurat dobrze.
Napiszemy też rozdzielnie takie oto zdania:
- To był wcale nie głupi chłopak;
– Sprzedawczyni, bynajmniej nie opryskliwa, szybko mnie obsłużyła;
– Samochód stary nie stary, najważniejsze, że na chodzie;
– Sytuacja była zła, ale nie beznadziejna.
W tym wypadku – jak widzicie – partykuła nie występuje po przysłówkach wcale, bynajmniej (wcale nie głupi; bynajmniej nie opryskliwa) bądź rozdziela dwie identyczne formy (stary nie stary), bądź pojawia się po spójniku ale i konfrontuje dwa stany rzeczy lub dwie cechy (zła, ale nie beznadziejna). Zapamiętajcie to…
Pan Literka