Leszno: dlaczego „leszczyński”, a nie „lesznieński”?

Czy mógłby Pan wyjaśnić, dlaczego przymiotnik tworzony od nazwy miejscowości Leszno przybiera formę „leszczyński”, a nie jakby się mogło wydawać „lesznieński”?

W wypadku miasta Leszno przymiotnik wywiedziony od tej nazwy ma postać leszczyński (a nie: lesznieński) dlatego, że dawniej Leszno nazywało się Leszczno. Dzisiejsza forma, obowiązująca gdzieś od XV wieku, powstała wskutek uproszczenia fonetycznego. Otóż zbitkę spółgłoskową –szczn– bardzo trudno było wymawiać, więc zredukowano ją sobie do –szn-. Mamy więc Leszno, ale przymiotnik leszczyński, będący pozostałością po Leszcznie, gdyż przymiotniki budowano kiedyś tak, że za podstawę brano dawny rdzeń wyrazu. W tym wypadku rdzeniem był leszcz-, do którego dodano przyrostek –yński.

Ale idąc z duchem czasu, można się spodziewać, że niedługo językoznawcy zezwolą na posługiwanie się przymiotnikami lesznieński albo lesznowski. Przecież o mieszkańcach Leszna mówimy lesznianin, lesznianka, lesznianie, a nie: leszczynianie. Jak widać, określenia te powstały od nowszej nazwy miasta. Nie ma innego wyjścia – mało kto bowiem potrafi dziś przywołać fakty z historii języka i wie, że Leszno było kiedyś Leszcznem...

Do takiego stawiania sprawy upoważnia mnie historia związana z miastem Nisko. Otóż przed wiekami nie było to Nisko, tylko Niżsko. Podobnie jak przy Leszcznie trudność sprawiało ludziom artykułowanie zbitki spółgłosek „ż” i „s”, tak więc z Niżska szybko zrobiło się Nisko. Tworząc przymiotnik, odwołano się jednak do rdzenia niż– i po dodaniu przyrostka -ański powstała forma niżański.

Przez lata obowiązywała zasada, że od Niska przymiotnik brzmi właśnie niżański, ale oto w Nowym słowniku poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją prof. Andrzeja Markowskiego znalazłem informację, iż wolno już mówić i pisać niżański albo niski. A więc jednak niski, zgodnie z obecną nazwą miasta, Nisko! Czekam z niecierpliwością, kiedy mieszkańców Niska będziemy mogli nazywać niskaninem, niskanką, niskanami. Na razie możliwe są wyłącznie formy niżanin, niżanka, niżanie.

Zobacz także
Scroll to Top