Kuluary, kulisy

To nie są klasyczne wyrazy z grupy pluralia tantum. Nabrały one gramatycznie takich właściwości tylko w znaczeniu przenośnym, w sensie dosłownym bowiem chodzi o rzeczownik rodzaju męskiego „kuluar” oraz słowo żeńskie „kulisa”


– Czy jest jakaś różnica znaczeniowa między wyrazami „kuluary” i „kulisy” i dlaczego – skoro są to rzeczowniki z grupy pluralia tantum – mówi się i pisze „z kuluarów”, ale „od kulis”? – pyta internauta.

Przed wszystkim należy zaznaczyć, że wcale nie mamy do czynienia z klasycznymi wyrazami z grupy pluralia tantum, czyli występującymi wyłącznie w liczbie mnogiej. Nabrały one gramatycznie takich właściwości tylko w znaczeniu przenośnym, w sensie dosłownym bowiem chodzi o rzeczownik rodzaju męskiego (ten) kuluar (z fr. couloir ‘korytarz’) oraz słowo żeńskie (ta) kulisa (z fr. coulisse dosłownie ‘szyna’, od: coulisser ‘rozsuwać się’).

Dawne słowniki (np. 11-tomowy Słownik języka polskiego PWN pod redakcją Witolda Doroszewskiego, Warszawa 1961, t. III, s. 1276) zamieszczały jedynie syngularne postacie tych wyrazów. Kuluarem nazywano ‘boczne pomieszczenie, np. w parlamencie, teatrze, filharmonii, sądzie, służące do nieoficjalnych rozmów, spotkań bądź odpoczynku w przerwach między posiedzeniami, aktami sztuki czy częściami koncertu’, kulisą zaś element teatralnej dekoracji w formie ścianki lub kotary.

Ponieważ sal po drugiej stronie korytarza danego budynku było zwykle kilka, mówiono kuluary, a że zawsze musiały być dwie ścianki czy kotary umieszczone po obydwu stronach sceny (rozsuwano je i zamykano), posługiwano się raczej słowem kulisy. Przylgnęło też ono później do ‘części teatru poza sceną’.

O tym, że pierwotnie używano wyrazu l. poj. kulisa (stąd dopełniacz l. mn. kulis), świadczy żywy jeszcze w środowisku aktorów frazeologizm grać od kulisy do kulisy, czyli ‘grać jakąś rolę zbyt swobodnie, nadużywając gestów’.

Dzisiaj prawie wszystkie wydawnictwa słownikowe i poprawnościowe odnotowują osobne hasła kulisa i kulisy, ale już jedynie kuluary (Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją Andrzeja Markowskiego, Warszawa 1994, s. 454: kuluary [wym. kuluary, nie: kulułary], blp, D. kuluarów). Mówimy i piszemy (tych) kuluarów właśnie przez wzgląd na istniejące pierwotnie w polszczyźnie męskie słowo l. poj. kuluar.

Jedynie Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny wydawnictwa „Kurpisz” pod redakcją Haliny Zgółkowej (Poznań 1998, t. XVIII, s. 296) poza kuluarami wspomina o kuluarze (z kwalifikatorem: środowiskowy) jako ‘rodzaju przejścia w górach przypominającego korytarz’.

Tak więc od tego jak najbardziej konkretnego znaczenia rzeczowników kuluar i kulisa wzięły się później przenośne powiedzenia toczyć rozmowy w kuluarach czy dziać się za kulisami. Kuluary to współcześnie ‘sprawy, zagadnienia załatwiane, omawiane nieoficjalnie, rozmowy niezobowiązujące, prowadzone w sposób nieoficjalny’, kulisy zaś to ‘okoliczności jakiejś sprawy, zdarzenia, zagadnienia, szczegóły ukryte przed opinią publiczną, nieznane ogółowi, utajnione’.

Zarówno sprawy czy dyskusje w kuluarach, jak i rzeczy dziejące się za kulisami, poza kulisami pozostają niedostępne osobom postronnym (dziennikarzom czy publiczności przybyłej do teatru), można więc w tym wypadku formy kuluary i kulisy uznawać za bliskoznaczniki. Słowem starszym są kulisy, a jeśli chodzi o kuluary (z fr. couloirs, wym. kuluar), to do ich upowszechnienia się po drugiej wojnie światowej przyczyniła się rosyjska forma кулуáры (= kułuary).

Autorki Polski bez błędów. Poradnik językowy dla każdego, Magdalena Tytuła i Marta Łosiak (Wydawnictwo Szkolne PWN Park Edukacja, WarszawaBielsko-Biała 2008, s, 103) są jednak bardziej rygorystyczne w swoim stanowisku i pamiętając o etymologii obydwu wyrazów, twierdzą, że o kuluarach wolno mówić jedynie wtedy, gdy chodzi o budynek: Choć akurat w teatrze można prowadzić i rozmowy kuluarowe, i rozmowy zakulisowe, to jednak w sejmie pozostają tylko kuluary, a na scenie politycznej – wyłącznie kulisy.

 MACIEJ MALINOWSKI

Scroll to Top