– Jak się nazywa instytucja publiczna zajmującą się dostarczaniem korespondencji i przesyłek bądź budynek, w którym owa instytucja się mieści, albo zbiór paczek i listów?
– Jak to jak? Oczywiście że „poczta”… – już słyszę, jak się przekrzykujecie, żeby mi odpowiedzieć.
– Jasne, że „poczta”, nie może być inaczej – potwierdzam to i ja. – Owo słowo już dawno temu zostało w przywołanym znaczeniu odnotowane w słownikach języku polskiego.
Zaskoczę Was jednak, kiedy zdradzę, że przed wiekami nie mówiono i nie pisano poczta, tylko… poszta! Posłuchajcie dlaczego.
W XVI i XVII w., a nawet jeszcze na początku XVIII w., istniały w polszczyźnie rzeczowniki poszta, posta (w obu postaciach fonetycznych) będące odpowiednikiem włoskiego wyrazu posta. Włosi zapożyczyli go z łaciny, w której mansio posita (dosłownie ‘miejsce ustanowione’) oznaczało ‘miejsce wyznaczone na odpoczynek’, potem także ‘miejsce wyznaczone do zmiany koni’. Z czasem owo wyrażenie zostało skrócone do posita, a że Włosi wymawiali tę formę jako [posta], w takiej właśnie skróconej postaci trafiła ona do polszczyzny.
Zauważcie, że prawie we wszystkich językach europejskich jest to dziś wyraz zapisywany przez „s”: w języku angielskim ‒ post, w niemieckim ‒ Post, we francuskim ‒ poste, w węgierskim ‒ posta, w czeskim ‒ pošta, we włoskim ‒ właśnie posta. Jedynie Hiszpanie mówią i piszą inaczej; tam urząd pocztowy nazywa się correro [wym. korrero], a poczta lotnicza ‒ correro aéro (od correro pierwotnie ‘goniec, listonosz’).
I u nas byłoby w użyciu słowo posta bądź jego wersja fonetyczna poszta (jeszcze w 1718 r. wydawano pismo nazywające się „Poszta Królewiecka”), gdyby nie jedna okoliczność.
Od stuleci funkcjonował w polszczyźnie rodzimy wyraz poczta oznaczający ‘okolicznościowy dar na rzecz pana feudalnego lub wójta’. Żeby coś wyprosić u takiego pana czy wójta, chłopi przychodzili do nich z pocztą, tzn. z jakąś daniną. Pocztę rozumiano też jako samo ‘oddanie czci, szacunku komuś, żeby pozyskać jego przychylność’.
Jak widzicie, rzeczownik poczta miał kiedyś związek z takimi wyrazami, jak czcić czy cześć. Jak to się zatem stało, że zmieniono mu definicję?
Powodem było podobieństwo brzmieniowe wyrazów poczta i poszta, po prostu zaczęto je mieszać. Z czasem o pierwotnym sensie słowa poczta (czyli ‘cześć, dar’) zapomniano, nadano mu zaś znaczenie należące do poszty, czyli ‘instytucja trudniąca się dostarczaniem korespondencji i przesyłek’; ‘placówka, budynek tej instytucji’; ‘zbiór listów, telegramów, paczek’. W XIX w. ów drugi wyraz całkowicie wyszedł z użycia.
Pan Literka