Generyczny, randomowy

To modne słowa, którymi zaczęli się ostatnio posługiwać młodzi ludzie, kiedy mają na myśli ‘coś zwyczajnego, niczym się niewyróżniającego, zwykłego, pospolitego, powtarzalnego, taniego’

– Proszę wyjaśnić, co właściwie znaczy słowo „generyczny”, bardzo ostatnio modne w internecie. Wikipedia podaje, że jest coś takiego jak „lek generyczny”, natomiast wyraz ten używany bywa przez internautów w najróżniejszych połączeniach, bo „generyczne” mogą być papierosy, T-shirty, widoki, „generyczna” może również być fabuła filmu. Dodam, że hasła „generyczny” nie notuje mój czterotomowy słownik języka polskiego… (pytanie od internauty; szczegółowe dane do wiadomości redakcji).

Generyczny to ładnie brzmiące słowo, którego jednak nie odnotowują współcześnie wydane słowniki z Uniwersalnym słownikiem języka polskiego PWN pod redakcją Stanisława Dubisza (Warszawa 2003) i Wielkim słownikiem wyrazów obcych PWN pod redakcją Mirosława Bańki (Warszawa 2003) na czele.

Znajdujemy je za to (i przysłówek generycznie) w Słowniku języka polskiego PAN wydanym przed 60 prawie laty (Warszawa 1960, t. II, s. 1092) pod redakcją Witolda Doroszewskiego, ale z kwalifikatorem: wyraz przestarzały.

Być może to właśnie powstrzymało osoby opracowujące wydania wspomnianych słowników przed wprowadzeniem przymiotnika generyczny do zbioru haseł. Uznano, że jest on w polszczyźnie zbyteczny.

Witold Doroszewski zdefiniował wówczas słowo generyczny tak: ‘właściwy całemu rodzajowi, gatunkowi, grupie przedmiotów, faktów czy zjawisk; inaczej rodzajowy’.

Przytoczył też m.in. przykład posłużenia się tym wyrazem przez XIX-wiecznego powieściopisarza i publicystę Jana Lama (Kroniki lwowskie, Lwów 1874):

Użyłem później refrenu „tromtadrata” w kronikach moich jako nazwy generycznej dla całego tego stronnictwa i sfabrykowałem wyraz „tromtadracja”, oznaczając nim wszelką niezgrabność literacką i polityczną.

Wynikałoby z tego, że autor zastosował słowo generyczny w znaczeniu ‘wspólny, ogólny’. Wzorem dla tego przymiotnika stał się galicyzm générique ([wym. żenerik], ‘ogólny, rodzajowy’, od łacińskiej formy genericus ‘dotyczący rodzaju’).

Za ponowne wprowadzenie do obiegu słowa generyczny odpowiadają – zdaje się – informatycy, zachłyśnięci jak wiadomo angielszczyzną.

Zamiast wyrażenie generic programming przetłumaczyć jako ‘oprogramowanie ogólne, uogólnione’, zaczęli mówić i pisać o programowaniu generycznym, a także o rozwiązaniach generycznych, typach generycznych, aplikacjach generycznych itp.

W farmaceutyce z kolei upowszechnił się termin lek generyczny (lub generyk, lek odtwórczy) jako nazwa ‘lekarstwa będącego zamiennikiem leku oryginalnego, właściwego, o tym samym składzie’.

Stąd była już otwarta droga do jeszcze większego rozmycia semantycznego omawianego przymiotnika i rozumienia go w ten sposób, że jest to synonim wyrazów ‘zwyczajny, niczym się niewyróżniający, zwykły, pospolity, powtarzalny, tani’.

Młodzi ludzie postanowili nazywać generycznymi ubrania pozbawione metek czy napisów (tzn. niemarkowe spodnie, T-shirty, bluzy, buty), najtańsze papierosy do kupienia w sklepie, nieciekawie zrealizowane filmy, imprezy, które im się nie podobają, niespecjalną muzykę itp.

Tym sposobem przymiotnik generyczny stał się prawie że synonimem innego modnego słowa – randomowy (‘coś losowego, wybranego przypadkiem’, z ang. random ‘przypadkowy, losowy’).

Randomowe bywają np. ‘pytania na egzaminie w czasie studiów’, a randomem określa się niekiedy ‘osobę, którą się przypadkowo spotkało i o której bardzo niewiele się wie, nienależącą do grona wspólnych znajomych’.

Nie sądzę, by wyrazy generyczny i randomowy znalazły drogę do słowników i zostały zaaprobowane w starannej polszczyźnie. Są aż nadto manieryczne.

MACIEJ  MALINOWSKI

9 komentarzy

  1. „Nie sądzę, by wyrazy generyczny i randomowy znalazły drogę do słowników i zostały zaaprobowane w starannej polszczyźnie. Są aż nadto manieryczne” – język ewoluuje i może nas jeszcze nie raz zaskoczyć. W odczuciu moim, tj. młodej (’93), osoby istnieje duża różnica między tymi dwoma słowami. „Generyczny” jest poniekąd wygodną kalką z angielskiego (mimo dłuższej historii tego słowa) i dobrze sprawdza się w tłumaczeniach tekstów technicznych (bądźmy szczerzy: w IT rządzi język angielski i wszelkie tłumaczenia techniczne są bardziej zrozumiałe, gdy używa się podobnych pojęć). Z drugiej strony, mając na uwadze dużą konkurencję w postaci „typowego”, „ogólnego”, „standardowego”, prawdopodobnie pozostanie jednak w tyle jako słowo mniej zrozumiałe. Inaczej jest natomiast z „randomem”, który w kontekście osoby nowo poznanej, losowej, jest nowością językową i wnosi bardzo dużo. Do tej pory musieliśmy mówić „nieznane osoby”, „nowo poznane osoby”, „przypadkowe osoby”, teraz zaś wystarczą nam „randomy” – dużo krócej i konkretniej. Potrzeba używania tego słowa wynika też poniekąd z ewolucji współczesnej kultury – obecnie, przy mnogości imprez masowych i wzroście zaufania społecznego, młodzi ludzie coraz częściej wchodzą w interakcję z randomami. Jako synonim przymiotnika „losowy” również „randomowy” ma przewagę, ponieważ również jest bardziej konkretny: wskazuje na losowość w sensie matematycznym, podczas gdy „zdarzenie losowe” może oznaczać również „niezależne od nas zdarzenie życiowe”, np. chorobę. Warto również zaznaczyć obrazowy charakter tego słowa, przynajmniej w odbiorze osoby zaznajomionej z programowaniem: mnie „randomowy” kojarzy się z takim, na którym wykonało się funkcję „random()” – działa to na wyobraźnię. Ja wróżę więc dobrą przyszłość temu słowu, gdyż jego używanie nie wynika z chęci popisania się znajomością językowej mody lub z lenistwa tłumaczy, lecz wiąże się z wymiernymi korzyściami komunikacyjnymi (mimo że jest to wciąż element potocznej mowy młodzieżowej).

    I tak oto rozpisałem się pod jakimś totalnie randomowym artykułem – brawo ja 😉

  2. Słowo randomowy zdecydowanie jest zmanierowane i ma swój odpowiedniki w języku polskim: losowy. W polskim oznacza dokładnie to, co ma oznaczać 😉 Natomiast jeżeli chodzi o słowo generyczny, tutaj jest pewna luka związana z brakiem przymiotnika elementów podlegających procesowi generowania. W moim mniemaniu słowo generyczny powinno oznaczać coś, co można wygenerować. Owszem proces generowania może polegać na ogólnej zasadzie lub/i posiadać bazę, ale nadal to nie przystaje i nie jest jednoznaczne z przymiotnikiem ogólny, bazowy. To niuans, który łatwo wyczuć. Co najmniej dziwne jest zjawisko, że słowo generyczny zostało przyrównane do randomowego – losowego; to określenia zupełnie odmienne i nie powinny być przyrównywane.

    PS krzywdzące jest stwierdzenie „informatycy, zachłyśnięci jak wiadomo angielszczyzną”, gdyż jak wiadomo wszelki postęp technologiczny opisywany jest obecnie w języku angielskim. Tak jak lata temu opisywany był w łacinie. Wiele słów jest pochodzenia łacińskiego, więc idąc tym tokiem rozumowania, wcześniej zachłyśnięcie było łaciną? Pojawiają się nowe nazwy, procesy, urządzenia i j. polski musi nadążyć za tymi zmianami, żebyśmy mogli opisywać otaczający nas świat właśnie polskimi odpowiednikami i jednocześnie nie widzę problemu, że będą one zbliżone do angielskiego oryginału, w końcu są często pochodzenia angielskiego.

  3. Nienawidzę generycznej muzyki bo jestem człowiekiem alternatywnym i pragnę otaczać się oryginalnością

    Widzę że pseudoznawcy języka mają problem z używaniem angielskiego internetu. Generyczny wzięło się od słowa generic. W środowiskach IT ma swoje osobne techniczne znaczenie, natomiast w mowie potocznej zaczęło się od filmów, muzyki i ogólnie rzecz biorąc sztuki. Weźmy za przykład generyczną muzykę. Mówiąc staropolskim jest to inaczej odgrzewany kotlet. Utwór, który nie wnosi niczego nowego, zwykły, pospolity, nieciekawy. Np generyczny rap objawia się tym, że beat brzmi jak 100 innych utwórów hip-hopowych, tekst jest o tym, o czym jest 200 innych utworów hip-hopowych, i wykorzystane są zabiegi takie, jakie można usłyszeć w 300 innych utwórach hip hopowych. Generyczny rock, generyczna elektronika, generyczne discopolo… Innymi słowy wtórne, generyczne gówno.

    1. My natomiast – na tym blogu – nie lubimy (nie nadużywamy pochopnie słowa „nienawidzić”) wypowiedzi, które są agresywne, innym odmawiają kompetencji (do tego bez uzasadnienia) i dodatkowo budzą odruch poprawiania błędów ortograficznych i interpunkcyjnych.

  4. „Randomowy” zdecydowanie można zastąpić słowem „przypadkowy”. „Random” jest na pewno skrótem od „przypadkowa osoba” – dlatego wygrywa. Natomiast „generyczny” w sensie „czegoś generowanego” nie bardzo ma sens, mamy już słowo „generowany”. „Generyczny” to w IT raczej „ogólny, możliwy do zastosowania w dla wielu przypadków”.

  5. „(…) odpowiadają – zdaje się – informatycy, zachłyśnięci jak wiadomo angielszczyzną.”

    Ależ jad i pogarda bije z tego zdania. Żal.

  6. @Karol Selak
    Randomowy i random, to słowa okropne.

    „Randomowy” w dwójnasób, bo w miejsce zniuansowanych znaczeniowo „losowy” i „przypadkowy” wciska zbędne, obcojęzyczne słowo worek na oba powyższe pojęcia. „Losowy” i „przypadkowy” nie są tym samym przymiotnikiem. Przypadkowy akcentuje fakt niezaplanowania czegoś, „losowy” matematyczną nieprzewidywalność wyniku.

    Co do randoma, to ścierpię go ew. jako kolokwializm podobny do gościówy, rozumiejąc argument ekonomii językowej, jednak i tutaj zauważę, że „nieznane osoby” to po prostu „nieznajomi”. I o ile zgodzę się, że „random” jest krótszy niż „przypadkowa osoba” albo „nowo poznana osoba”, o tyle w żadnym razie nie powiem, że również konkretniej, bo – ponownie – jest to słowo worek gubiące rozróżnienie pomiędzy tymi trzema pojęciami.

    Co do zaś liczby mnogiej, to raczej „randomi” analogicznie jak „żandarmi” czy „nieznajomi” właśnie.

  7. Manieryczne czy nie słowniki powinny słowa uwzględniać jeżeli są stosowane. Merriam Webster co rok dodaje kilkadziesiąt słów, nawet jeżeli trzeba co jakiś czas dodać informację, że dane słowo może być przestarzałe.

  8. Trudno mi się wypowiadać w sprawie używania słowa „generyczny” w informatyce, natomiast w innych znaczeniach wydaje mi się bezpośrednią kalką z angielskiego:
    – lacking imagination or individuality; predictable and unoriginal.
    – a consumer product having no brand name or registered trademark.

Komentowanie jest niedostępne.

Scroll to Top