Błędna forma z końcówką „-ów” jest bardzo rozpowszechniona i kto wie, czy za jakiś czas nie zostanie uznana za doposzczalną na zasadzie oboczności do „szlif”
Na ‘rodzaj patek na ramionach munduru (np. wojskowego czy policyjnego) z umieszczonymi na nich odznakami stopni’ mówi się szlify, epolety lub naramienniki, a potocznie pagony.
Ze względu na występowanie omawianych elementów munduru w parze w obiegu są właśnie postacie pluralne, w dopełniaczu zaś jednakowe formy tych wyrazów kończące się na -ów(naramienników, szlifów, epoletów, pagonów), np. ktoś doczekał się szlifów oficerskich bądź dosłużył się szlifów generalskich, czyli stopnia oficerskiego, stopnia generalskiego.
Tymczasem forma szlifów jest błędna. Wszystkie słowniki podają, że należy mówić i pisać szlif oficerskich, szlif generalskich.
Dlaczego? Dlatego że w przeciwieństwie do wyrazów naramienniki, epolety i pagony, które w l. poj. mają postać męską (ten) naramiennik, (ten) epolet, (ten) pagon), a więc słusznie przyjmujących w II przypadku końcówkę -ów, szlify pozostają rzeczownikiem niemęskoosobowym „wywiedzionym” od żeńskiej formy syngularnej (ta) szlifa i wskutek tego ich dopełniacz brzmi szlif (jak np. szafy, tych szaf; żyrafy, tych żyraf).
Spróbujmy przeanalizować, skąd się biorą owe niepoprawne określenia szlifów oficerskich, szlifów generalskich.
Najpierw co nieco o etymologii omawianych wyrazów. Z wyjątkiem rodzimych naramienników trzy pozostałe są pochodzenia obcego i weszły do polszczyzny albo w uproszczonej postaci graficznej jakszlify (niem. Schleife), albo w postaci fonetycznej jak epolety (fr. épaulettes [wym. epolet]) czy pagony (ros. погоны [wym. pagony]).
Nietrudno się domyślić, że właśnie przywołane męskie synonimy wyrazu szlify oddziałują negatywnie na jego postać pluralną II przypadka (skoro naramienników, epoletów, pagonów, to takżeszlifów – mylnie sądzą niektórzy użytkownicy języka). Ale wskazać można i na drugi powód.
Otóż w polszczyźnie występuje również rzeczownik (ten) szlif (niem. Schliff) o znaczeniu ‘szlifowanie kamieni szlachetnych’, a przenośnie ‘ogłada, wyrobienie’. Mówi się np., że ktoś nie nabrał szlifu towarzyskiego bądź szlifów towarzyskich, czyli nie wydoskonalił umiejętności właściwego zachowania się w gronie ludzi.
Właśnie dopełniaczowa forma szlifów, zarezerwowana jak widać jedynie dla formy (ten) szlif i przytoczonych znaczeń, przenoszona zostaje bezrefleksyjnie, błędnie na leksem z terminologii wojskowej szlify (‘patki na mundurze’). Duża część mówiących i piszących po prostu nie widzi różnicy pomiędzy poprawnym użyciem wyrażenia szlifów towarzyskich i niepoprawnym szlifów oficerskich, szlifów generalskich…
Pluralną formą dopełniaczową szlif posługują się jeszcze czasami starsi pisarze (np. Awansując szczebel po szczeblu, od stopnia szeregowca, dosłużył się szlif generalskich) albo autorzy słownikowych haseł (np. wężyk ‘element szlif generalskich’). Dziennikarze nagminnie piszą szlifów oficerskich, szlifów generalskich…
Trudności fleksyjne rzeczownika szlify wynikają jeszcze być może z tego, że niektóre słowniki (z Wielkim słownikiem poprawnej polszczyzny PWN, Warszawa 2006, s. 1142, i Uniwersalnym słownikiem języka polskiego PWN, Warszawa 2003, t. 3, s. 1527, na czele) uznają go za wyraz z grupy pluralia tantum (tzn. taki, który pozbawiony jest form syngularnych), te zaś często mają w dopełniaczu l. mn. formę o zakończeniu -ów (np. fochy – fochów, szachy – szachów).
Tymczasem funkcjonuje w polszczyźnie słowo szlifa (‘patka na ramieniu munduru’) i jego odpowiednik pluralny szlify, tak jak istnieje para wyrazowa ansa (‘uraza, niechęć, pretensja’) – ansy.(Tę) szlifę zamieszczał przeszło pół wieku temu Słownik języka polskiego PWN (Warszawa 1966, t. 8, s. 1127), a odnotowują ją współcześnie np. Wielki słownik wyrazów obcych PWN (Warszawa 2003, s. 1216) i Wielki słownik ortograficzny PWN (Warszawa 2006, s. 789).
Właśnie dlatego, że jest (ta) szlifa i (ta) ansa, należy mówić i pisać (tych) szlif i (tych) ans.
MACIEJ MALINOWSKI