Obcy język polski

  • Porady językowe
  • Polszczyzna od ręki Pana Literki
  • Poradnia Językowa PWN
  • Camera obscura
  • Quiz językowy
  • O autorze
    • Książki
      • Ortografia polska. Kodyfikacja, reformy i zmiany pisowni (1830–2010) oraz jej recepcja
      • Co z tą polszczyzną?
      • (…) boby było lepiej
      • Obcy język polski
    • Opinie
    • Dyplom mistrza polskiej ortografii
  • Porady językowe
  • Polszczyzna od ręki Pana Literki
  • Poradnia Językowa PWN
  • Camera obscura
  • Quiz językowy
  • O autorze
    • Książki
      • Ortografia polska. Kodyfikacja, reformy i zmiany pisowni (1830–2010) oraz jej recepcja
      • Co z tą polszczyzną?
      • (…) boby było lepiej
      • Obcy język polski
    • Opinie
    • Dyplom mistrza polskiej ortografii

Obcy język polski

Wykupywać

» Porady językowe » Wykupywać

Dawniej w słownikach podawano wyłącznie tę formę, ale dzisiaj za dopuszczalny uznaje się czasownik „wykupować”, bo przecież mówi się i pisze „kupować”…

– Od dłuższego czasu mam wątpliwości, które słowo jest poprawne: „wykupować” czy „wykupywać”? – pisze internautka. – Obydwa te czasowniki znalazłam w słowniku poprawnej polszczyzny, ale zdziwiłam się, gdyż zawsze uważałam słowo „wykupywać” za niepoprawne. Przekonanie to wzięło się u mnie stąd, że mówi się przecież „kupować”, a nie „kupywać”…

Moja odpowiedź na pytanie mogłaby się zamknąć w jednym zdaniu:

poprawny jest wyłącznie bezokolicznik kupować, ale w wypadku czasowników przedrostkowych obowiązują właśnie formy z -ywać, np. przekupywać, odkupywać, skupywać, podkupywać, dokupywać, powykupywać, wykupywać, rozkupywać, zakupywać.

Konieczne jest jednak historycznojęzykowe dopowiedzenie (wiele ono wyjaśni).

Za tym, że musi być kupować, ale wykupywać, odpowiadali się już przed dziesiątkami lat Stanisław Szober (Słownik poprawnej polszczyzny z 1936 r.) i Witold Doroszewski (Słownik poprawnej polszczyzny PWN z 1973 r.). Podtrzymuje to i dzisiaj Andrzej Markowski (Nowy i Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN z 1999 r. i 2004), a różnica stanowisk lingwistów polega jedynie na tym, że dwaj pierwsi zdecydowanie odrzucali formy o zakończeniu -ować (wykupować, przekupować, odkupować, podkupować itp.), trzeci zaś traktuje je jako dopuszczalne i sankcjonuje na razie w normie potocznej.

Zarówno w starych, jak i nowych słownikach natrafimy więc na parę bezokoliczników wykupić – wykupywać. Forma wielokrotna (wykupywać) została – jak widać – utworzona z formy jednokrotnej (wykupić) inaczej niż w przypadku pary kupić – kupować:

-ić przeszło w -ywać, a nie w -ować.

Zgodzą się Państwo, że nie jest to dobra sytuacja, kiedy dwa czasowniki niedokonane kupować i wykupywać mają różną budowę (raz zawierają cząstkę -ować, a raz -ywać), choć pochodzą od prawie tak samo brzmiących czasowników jednokrotnych (kupić, wykupić).

Czy nie prościej więc byłoby mówić i pisać kupić – wykupić – kupować – wykupować?

Skąd się wzięło owo wykupywać i dlaczego w starannej polszczyźnie wciąż pozostaje postacią gramatyczną lepszą?

Można na to pytanie odpowiedzieć.

Zdaniem dr hab. Katarzyny Kłosińskiej z Uniwersytetu Warszawskiego (prowadzi krótkie pogadanki w radiowej „Trójce” pn. „Co w mowie piszczy?”) czasowniki wielokrotne o zakończeniu -iwać, -ywać są wtórne w stosunku do tych z –ować, typowe dla gwary Mazowsza.

Podczas gdy w innych rejonach Polski były w użyciu formy odkupować, wykupować, ale także… pisować (od: pisać), pokazować (od: pokazać) czy oszukować (od: oszukać), Mazowszanie mówili po swojemu, czyli kupywać, wykupywać odkupywać, pisywać, pokazywać, oszukiwać.

Kiedy Warszawa została stolicą Polski, niepoprawne (gwarowe) formy o zakończeniu -iwać, -ywać niespodziewanie przeniknęły do języka ogólnonarodowego i wyparły te jak najbardziej zasadne o zakończeniu -ować (dlatego pierwotnie gwarowe określenia pisywać, pokazywać, oszukiwać zyskały status normy).

Ot, całe wyjaśnienie, dlaczego przed wiekami weszła do obiegu i upowszechniła się para wyrazowa wykupić – wykupywać obok pary kupić – kupować.

Współcześnie formy niedokonane o zakończeniu -ywać nie podobają się jednak młodym użytkownikom polszczyzny (tak jak mojej korespondentce), którzy mają zakodowane w głowie, że skoro mówi się kupować, to także wykupować (wykupywać prowokuje do błędnego kupywać).

Wydaje się, że w tej sytuacji czasownik wykupić powinien otrzymać w nowych wydaniach słowników podwójne (równoprawne!) formy wielokrotne wykupywać, wykupować (na razie ta druga forma uważana jest za potoczną).

Stało się tak z kilkoma innymi czasownikami, które mają zarówno formy o zakończeniu -ywać, –iwać, jak i te o zakończeniu -ować, np. wynaleźć – wynajdywać, wynajdować,odnaleźć – odnajdywać, odnajdować czy znaleźć – znajdywać, znajdować.

Trzeba jednak pamiętać o tym, że są i takie, które przyjmują wyłącznie jedną postać. Mówi się wynajmować (a nie: wynajmywać) i zastępować (a nie: zastępywać), ale wyłącznie: zawiadywać (a nie: zawiadować).

MACIEJ MALINOWSKI

Podobne

Share

Tagi: ortografiasłowotwórstwo

Obserwuj:

  • Następny wpis Bobym
  • Poprzedni wpis Bezlik

Najnowsze

  • Niezbędny (kiedyś niezbedny)

  • Ortografia: który zapis jest poprawny?

  • Jak napiszesz?

Archiwum porad

  • ★2019 (8)
    • Luty (3)
    • Styczeń (5)
  • ☆2018 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (3)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (3)
    • Styczeń (5)
  • ☆2017 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (5)
    • Styczeń (4)
  • ☆2016 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2015 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2014 (54)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (5)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (5)
  • ☆2013 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (3)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (6)
  • ☆2012 (55)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (6)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (5)
    • Styczeń (4)
  • ☆2011 (46)
    • Grudzień (1)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (2)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (6)
    • Luty (3)
    • Styczeń (4)
  • ☆2010 (51)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (4)
    • Styczeń (3)
  • ☆2009 (53)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (6)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2008 (52)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (5)
  • ☆2007 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (5)
  • ☆2006 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (6)
    • Lipiec (3)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2005 (51)
    • Grudzień (3)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2004 (46)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (2)
    • Styczeń (1)
  • ☆2003 (53)
    • Grudzień (6)
    • Listopad (3)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (5)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (5)
  • ☆2002 (44)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (6)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (3)
    • Luty (1)

Więcej

Polecane

  • Na koloniach

  • Brązer (nie: bronzer)

  • „L e c i   liście z drzew…”

Komentarze i tematy

  • Ostatnie komentarze
  • Tagi
  • Soban mówi:
    I wszystko w tym temacie 😉
  • jan35 mówi:
    Warto dodać, że po serbsku "baviti se" oznacza właśnie "zajmować się...
  • Stratos Vasdekis mówi:
    Warto tu wspomnieć, że słowo „zabawa” pierwotnie (od XIV w.) znaczyło...
  • mówi:
    Janusz i Grażyna to już dziadkowie. Partnerką Seby jest Karyna, a...
  • Komentatorka mówi:
    Powiedzenie składa się z kilku wyrazów, więc na pewno nie powiedzenie.
  • dyktando etymologia fleksja frazeologia interpunkcja kalka językowa neosemantyzm ortografia regionalizm składnia stylistyka słownictwo słowotwórstwo Wielkanoc wymowa znaczenie słów znaczenie zwrotów i wyrażeń zobacz Święta
Strona używa ciasteczek (cookies). Korzystając z niej, wyrażasz zgodę na używanie cookie zgodnie z aktualnymi ustawieniami przeglądarki.
Polityka prywatności
  • Polityka prywatności
  • Skorowidz alfabetyczny
  • Źródła obrazów

Copyright © Maciej Malinowski 2002 - 2018