Być może wiecie o tym, że są w języku polskim wyrazy o identycznym brzmieniu, które można odnosić zarówno do osobników męskich, jak i żeńskich.
Mam tutaj na myśli takie rzeczowniki, jak np. beksa (‘ktoś płaczliwy’), ciamajda (‘ktoś nieporadny, ślamazarny’), fajtłapa, łamaga, niedojda (wspólnie oznaczają ‘kogoś niezaradnego, niezdarnego’), kaleka (‘ktoś dotknięty kalectwem; przenośnie także ‘ktoś niezaradny’) czy kuternoga (‘ktoś kulawy’).
Mimo że wszystkie kończą się na -a, a więc gramatycznie należą do grupy wyrazów żeńskich i muszą się odmieniać według wzorca żeńskiego, mogą czasem występować jako męskie. Przyjrzyjcie się kilku zwrotom:
Ania była w dzieciństwie straszną beksą, niedojdą i w ogóle okropną ciamajdą;
Tomek, ten fajtłapa, wyjątkowy łamaga nigdy niczego nie zrobił dobrze;
Jacek pomógł wejść do tramwaju starszej kalece;
Przykro było patrzeć, jak młody kaleka (niewinny kuternoga) próbował przejść przez ulice.
Co widzicie? Na pewno to, że towarzyszące wyrazom beksa, ciamajda, fajtłapa, łamaga, niedojda, kaleka czy kuternoga przymiotniki lub zaimki oraz czasownikowe formy osobowe występują raz w rodzaju żeńskim, a raz w rodzaju męskim. Jednym słowem – że można powiedzieć i napisać: (ta) beksa i (ten) beksa; (ta) ciamajda i (ten) ciamajda; (ta) fajtłapa i (ten) fajtłapa; (ta) łamaga i (ten) łamaga; (ta) niedojda i (ten) niedojda; (ta) kaleka i (ten) kaleka; (ta) kuternoga i (ten) kuternoga itp.
Językoznawcy dopuszczają użycie form (ta) beksa, (ta) ciamajda, (ta) fajtłapa itp. jako określenie z silniejszym zabarwieniem ekspresywnym mężczyzny, czyli konstrukcje: Straszna beksa z tego Maćka; Nieznośna ciamajda z tego Tomka; Okropna fajtłapa z Dawida. Bez emocji powie się już: Straszny beksa z tego Maćka; Nieznośny ciamajda z tego Tomka; Okropny fajtłapa z tego Dawida.
Musicie na koniec zapamiętać, że dla wyrazów dwurodzajowych charakterystyczne jest także i to, że przyjmują one „swoje” formy w dopełniaczu l. mnogiej (pozostałe są identyczne – z wyjątkiem słowa kaleka):
l. mnoga r. żeński l. mnoga r. męski
M. (te) beksy (te) beksy
D. (tych) beks (tych) beksów
M. (te) ciamajdy (te) ciamajdy
D. (tych) ciamajd (tych) ciamajdów
M. (te) fajtłapy (te) fajtłapy
D. (tych) fajtłap (tych) fajtłapów
M. (te) łamagi (te) łamagi
D. (tych) łamag (tych) łamagów
M. (te) niedojdy (te) niedojdy
D. (tych) niedojd (tych) niedojadów
M. (te) kaleki (ci) kalecy
D. (tych) kalek (tych) kaleków
M. (te) kuternogi (te) kuternogi
D. (tych) kuternóg (tych) kuternogów.
Pan Literka