Rympałem nazywa się w środowisku przestępczym łom lub żelazny pręt potrzebny do wyłamania czy wyważenia czegoś podczas rozbójniczego czynu
– Słyszę niekiedy lub widuję w gazetach powiedzenie „na rympał”. Używają go politycy, publicyści. Nie zawsze umiem z kontekstu wywnioskować, o co chodzi. Proszę o pomoc w rozwikłaniu tej zagadki (e-mail nadesłany przez internautkę).
Chodzi o wyrażenie nienotowane słownikach ogólnych języka polskiego czy frazeologicznych lub etymologicznych, dlatego nie jest łatwo napisać o nim coś stuprocentowo pewnego. Ale spróbujmy się mimo to podjąć tego zadania…
Z pomocą przychodzi nam Słownik tajemnych gwar przestępczych Klemensa Stępniaka (współpraca Zbigniew Podgórzec), wydany przez wydawnictwo Puls Publication LTD w Londynie w 1993 r. (s. 490), a wznowiony w 2013 r. przez wydawnictwo Mireki z Warszawy. Znajdujemy tam słowo rympał w obocznym wariancie rępał i ich zdrobnienia rympałek, rępałek o kilku znaczeniach: 1. ‘łom, pręt do włamań, kawał żelaza’ (rympał duży, rympał mały ‘łom duży, łom mały’; rympałek ‘mały łom’); 2. ‘kij, kołek lub inne narzędzie tępe do bicia ofiar’; 3. ‘członek męski’.
Jest też wyjaśnienie określenia na rympał: ‘włamanie do obiektu z użyciem łomu’, i informacja, że wyrażenia z rympałem, z rympałkiem znaczą to samo, co na rympał, czyli ‘rozbój z użyciem łomu’.
Jak widać, rympałem nazywa się w środowisku przestępczym łom lub żelazny pręt potrzebny do wyłamania czy wyważenia czegoś podczas rozbójniczego czynu (dwa dalsze znaczenia: rympał ‘kij, kołek, tępe narzędzie do bicia ofiar’, a szczególnie rympał ‘członek męski’, są niewątpliwie wtórne).
Podobno istnieje podział na złodziei, którzy włamują się gdzieś „kulturalnie”, finezyjnie, to znaczy używają wytrycha bądź wihajstra, nie demolują drzwi, tylko otwierają je podrobionymi kluczami, i nie rozbijają szyb, oraz na złodziei demolujących wszystko za pomocą łomu, czyli rympału, na siłę, prostacko.
Być może z punktu widzenia gramatyki słowo rympał pozostaje skrótem utworzonym z czasownika rymnąć (‘uderzyć, huknąć, grzmotnąć, trzasnąć’) rym- (-nąć) i rzeczownika pała (tutaj w znaczeniu ‘metalowy drąg’) -pał (-a). Od tego rymnięcia pałą miał ponoć powstać wyraz rympał.
Z czasem z dosłownego znaczenia zwrotu robić coś na rympał (‘włamać się gdzieś z użyciem łomu, na siłę, z wyważeniem drzwi, zwykle działając pod presją czasu’) wykształcił się sens metaforyczny: ‘robić coś bez zważania na okoliczności, szybko i byle jak, nie licząc się z innymi, ordynarnie, prostacko, bezczelnie’.
Przewodnicy górscy posługują się powiedzeniem iść na rympał w innym znaczeniu – ‘iść na wprost, przed siebie bez względu na teren, który napotykają przed sobą’. Widać tutaj związek z pierwotnym sensem tego zwrotu. Złodzieje z rympałem w rękach, kiedy organizują przestępczą robotę, również się przed niczym nie cofają, pokonują każdą przeszkodę.
Na rympał oznacza więc przenośnie – jak już wspomnieliśmy – ‘działanie wyjątkowo bezczelne, niespodziewane, zuchwałe, na chama’. Oto kilka przykładów użycia tego wyrażenia:
Niestety, sposób zarządzania Sejmem oddaje w sposób doskonały to, jak PiS zarządza państwem: na rympał, nikogo nie słuchając, dzieląc Polaków, a teraz opozycję, na lepszych i gorszych;
To było zrobione na rympał – tak wicemarszałek Sejmu, szef SLD Włodzimierz Czarzasty odniósł się do sejmowego głosowania nad wyborem posłów do Krajowej Rady Sądownictwa;
– Złodzieje weszli na tzw. rympał, czyli wyważyli drzwi, które nie były dobrze zabezpieczone – powiedział Wirtualnej Polsce asp. szt. Robert Koniuszy, oficer prasowy Komendanta Rejonowego Policji Warszawa II. – Trwają czynności policyjne, typujemy potencjalnych sprawców. Dochodzenia utrudnia fakt, że na osiedlu ani w bloku nie ma monitoringu – dodaje policjant.
MACIEJ MALINOWSKI