W wyrażeniu „w tę i we w tę” najczęściej popełnia się błąd, pisząc „wtę”
Dziś ciąg dalszy omówienia dyktanda dla parlamentarzystów. Raz jeszcze proszę się zapoznać z treścią klasówki:
Z nie najweselszymi minami, choć na ogół żwawo, krokiem chyżym, zdążali grupkami posłowie i senatorowie do sali obrad plenarnych Senatu Rzeczypospolitej Polskiej. Nierzadko wyzierały im zza pazuchy miniksiążeczki, co poniektórzy zerkali ukradkiem na na wpół wysunięte mankiety śnieżnobiałych koszul, wyglądające tak, jakby makiem je kto przyprószył. Nie po raz pierwszy tu przecież wchodzili, jednakże jak dotąd nigdy nie postawiono przed nimi tak oryginalnego zadania. Rozglądając się niepewnie w tę i we w tę stronę, skupiali się z wolna wokół swoich liderów, którzy, nie zważając na podenerwowanie kolegów, spokojnie spoglądali znad niezapisanych kartek. Niegłośny gwar z nagła ucichł, gdy do sali wkroczyło groźne grono nie mniej niż czterech indywiduów, nieprzekupnych, odpornych na hucpę, prośby i szlochy. Rozpoznawszy wśród nich dyktatora i weryfikatorów alias lustratorów, zadrżeli. Dyktator, pół poważny, pół uśmiechnięty, rozpoczął: „Panie i Panowie, dyktuję: »Z historii najnowszej albo nawet supernowej polskiego parlamentaryzmu«”.
Oto dlaczego należało napisać tak, a nie inaczej (wyjaśnień część druga):
− nierzadko. Rzadko to przysłówek utworzony od przymiotnika rzadki, dlatego z przeczeniem niepisze się go łącznie;
− zza (pazuchy). Zza to zrośnięte przyimki;
− miniksiążeczki. Mini- to przedrostek i z wyrazami pospolitymi należy go pisać łącznie. Kiedyś stawiało się w środku łącznik (mini-książeczka), ale od 1971 r. obowiązuje pisownia łączna;
− co poniektórzy. Nie z zaimkami piszemy zasadniczo rozdzielnie (nie my, nie oni), ale inaczej jest w wypadku zaimka nieokreślonego niektórzy. Skoro niektórzy, to i poniektórzy, bo to zrost przyimka po, partykuły przeczącej nie i zaimka który w l. mn.
− na wpół wysunięte. Przyimek w z liczebnikiem pół zapisywany jest łącznie, gdy wpół znaczy ‘niezupełnie, częściowo’. Na na wpół wysunięte to inaczej ‘na częściowo wysunięte’.
− jakby makiem je kto przyprószył. Jakby, czyli ‘jak gdyby’, stąd pisownia łączna. Pisze się prószyć, przyprószyć, bo wyrazy ten mają związek z prochem, próchnem. Niektórzy parlamentarzyści napisali przypruszyć (czyżby dlatego, że jest kruszyć, wykruszyć?).
− oryginalnego zadania. W formie oryginalny musi się pojawić litera y, ponieważ słowo to wywodzi się z łaciny (originalis ‘pierwotny’). Źródłem błędu pisowniowego jest potoczna wymowa [orginalny];
− w tę i we w tę stronę. Owo wyrażenie sprawiło piszącym najwięcej kłopotu. Nietypowe jest w nim to, że koło siebie występują przyimki we i w. We wprowadzono po to, żeby całe sformułowanie (trochę potoczne, gwarowe) otrzymało o jedną sylabę więcej i stało się łatwiejsze w wymowie. Z dzisiejszego punktu widzenia wystarczyłby jeden przyimek (mówiłoby się w tę i w tę stronę). Dodam, że słowniki odnotowują też pisownię wte i wewte w znaczeniu ‘w jedną i drugą stronę’.
− z wolna, z nagła. Pisze się to rozdzielnie dlatego, że jest to połączenie przyimka z z dawnym dopełniaczem tzw. rzeczownikowej odmiany przymiotników wolny, nagły (tak samo z bliska, z dala, z dawna itp.).
− znad niezapisanych kartek. Znad to tzw. przyimek złożony (z + nad), a w myśl reguły przyjętej jeszcze przed wojną wszystkie przyimki tego rodzaju pisze się łącznie. Partykułę przeczącą nie z imiesłowami odmiennymi zapisujemy od kilku lat łącznie. Według zasad (sprzed 1996 r. poprawnie byłoby znad nie zapisanych (tzn. ‘których nie zapisano’) kartek.
− na hucpę, czyli na ‘bezczelność i arogancję, tupet’. Ale uwaga! Owo zapożyczenie (hebr. huspah)Wielki słownik wyrazów obcych PWN zezwala zapisywać obocznie jako… chucpa!
− pół poważny, pół uśmiechnięty. Należy to pisać rozdzielnie, gdyż są to dwa przymiotniki z cząstką pół służące określeniu jednej cechy (dyktator był jednocześnie poważny i uśmiechnięty). Oczywiście napiszemy półpoważny, półuśmiechnięty, jeśli każdy z tych przymiotników wystąpi w zdaniu samodzielnie.
− z historii najnowszej albo nawet supernowej. Piszący nie odczuwają określenia supernowa jako całości, lecz sądzą, że mają do czynienia z dwoma wyrazami (skoro pisze się bardzo nowa, to tak samo super nowa – myślą). Tymczasem cząstki obce (takie jak ekstra-, super-) pisze się z przymiotnikami i rzeczownikami łącznie.
MACIEJ MALINOWSKI