Względnie

Jest to przede wszystkim przysłówek o znaczeniu ‘stosunkowo, dość dobrze, znośnie’, a nie spójnik…

Czy słowo „względnie” należy traktować jako przysłówek czy jako spójnik? Wydawało mi się, że jest to wyłącznie przysłówek o znaczeniu ‘umiarkowanie, dość dobrze’, ale ostatnio stykam się z w mowie i piśmie tym wyrazem jako spójnikiem używanym zamiast „lub” i „albo” – prosi o rozstrzygnięcie internauta.

Jeszcze kilkadziesiąt lat temu językoznawcy sprzeciwiali się używaniu wyrazu względnie w funkcji spójnika w znaczeniu albo, lub, bądź (też). Dopatrywali się w tym oddziaływania niemieckiego słowa beziehungsweise (tam też jest ponoć kancelaryzmem, w starannej niemczyźnie nie należy się nim posługiwać).

W Słowniku poprawnej polszczyzny PWN (Warszawa 1973, s. 938) Witolda Doroszewskiego i Haliny Kurkowskiej można było przeczytać: względnie niepoprawnie używane zamiast spójników lub,albo, bądź (też), np. Pokój do wynajęcia z meblami względnie (zamiast: lub, albo) bez nich; Kupisz to za gotówkę względnie (zamiast: bądź też) na raty; Spędzimy urlop w Sopocie względnie (zamiast: lub) w Oliwie.

Nieco liberalniejsi byli autorzy Poradnika językowego. Podręcznika dla pracowników prasy, radia i telewizji (Kraków 1969, s. 438) Maria Kniagininowa i Walery Pisarek. Wprawdzie podobnie jak inni krytykowali użycie wyrazu względnie w funkcji spójnika w znaczeniu albo, lub, bądź, ale aprobowali go w zwrotach, gdy zapowiadał wybór możliwości, jaki istnieje w sytuacji odmiennej niż przy możliwości pierwszej, np. Syrenę sprzedam, względnie zamienię na Skodę Octavię, co znaczy ‘sprzedam, jeżeli nie będzie do zamiany Skoda’.

Także i dzisiaj niektórzy lingwiści bronią spójnika względnie w konstrukcjach z użyciem członów nierównorzędnych. Mirosław Bańko i Maria Krajewska dowodzą w Słowniku wyrazów kłopotliwych(Warszawa 1994, s. 365), że spójnik względnie nie jest prostym odpowiednikiem spójników albo, lub,bądź. Te ostatnie nie wyróżniają żadnej z dwóch możliwości, podczas gdy spójnik względnie wprowadza pewną nierówność składników – pierwsza możliwość wydaje się bardziej prawdopodobna lub bardziej pożądana niż druga, np. Wynajmę mieszkanie, względnie je sprzedam.

Ów zwrot można interpretować w taki oto sposób: nie chodzi o to, że ktoś chce wynająć mieszkanie lub je sprzedać, ale że raczej zamierza wynająć mieszkanie, a gdy spodoba się ono lokatorowi, wtedy być może pomyśli o sprzedaży. O tym, że nie wchodzą w grę człony równorzędne, ma zresztą świadczyć i to, że przed względnie stawia się przecinek (przed albo, lub, bądź – nie), np. Wynajmę mieszkanie, względnie je sprzedam.

Zamiast względnie można w takim wypadku użyć spójnika ewentualnie o znaczeniu albo, czy też, który również sugeruje, że bierze się pod uwagę drugą z przedstawionych możliwości dopiero wtedy, gdy nie dojdzie do skutku pierwsza (np. Wynajmę mieszkanie, ewentualnie je sprzedam).

Ani spójnikiem względnie, ani spójnikiem ewentualnie nie wolno się natomiast posłużyć w zdaniach, w których wyraźnie chodzi o możliwości równorzędne, np. W kwestionariuszu należy podać imię i nazwisko kandydata względnie (ewentualnie) kandydatki czy Do spotkania dojdzie jutro względnie (ewentualnie) pojutrze. Tutaj względnie, ewentualnie muszą zostać zastąpione spójnikami albo, lub,bądź.

Czas na podsumowanie.

Chociaż Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN (Warszawa 2004, s. 1397) dopuszcza dzisiaj do użytku w języku środowiskowym, urzędowym spójnik względnie w znaczeniu ‘ewentualnie’ (np. Należy stawić się osobiście, względnie przesłać pisemne usprawiedliwienie nieobecności), to jednak w starannej polszczyźnie powinno się z niego zrezygnować. Najczęściej pozostaje on bowiem wyłącznie bardziej wyszukanym odpowiednikiem spójników lub, albo, bądź.

Słowo względnie jest przede wszystkim przysłówkiem o znaczeniu ‘stosunkowo, dość dobrze, znośnie’, np. Egzamin mu wypadł względnie dobrze; Pogoda była względnie bezwietrzna; Czuję się już względnie, ale mam jeszcze czasami zawroty głowy. I niech tak zostanie…

MACIEJ MALINOWSKI

 

Scroll to Top