Czasownik wszcząć (‘dać czemuś początek’) jest odpowiednikiem dokonanym czasownika wszczynać.
Mówi się i pisze: wszcząć (wszczynać) śledztwo, wszcząć (wszczynać) obrady, rokowania, wszcząć (wszczynać) wojnę, wszcząć (wszczynać) kłótnię, spór, sprzeczkę.
Przywołane bezokoliczniki – ze względu na zbieg trzech spółgłosek (w, sz, cz) – dość trudno wymówić [fszczońć], [fszczynać] (dźwięczne w przed bezdźwięcznym szcz przechodzi w f).
Większy kłopot sprawia jednak gramatyka. Jak powiedzieć: prokurator wszcznie śledztwo czy weszcznie śledztwo?
Obydwie postacie graficzne 3. os. l. poj. czasu przyszłego (właściwie czasu teraźniejszego, ale znaczeniowo dotyczącego przyszłości; wszcząć jako czasownik dokonany nie ma czasu teraźniejszego) są jakieś dziwne, prawda? Cudzoziemiec na pewno tych słów nie wymówi…
Z tego względu słowniki podają, że form czasu teraźniejszego i trybu rozkazującego czasownika wszcząć dzisiaj już nie należy używać.
Warto jednak wiedzieć, że teoretycznie jego odmiana w czasie przyszłym jest możliwa.
Oto ona:
(ja) wszcznę, (ty) wszczniesz, (on, ona, ono) wszcznie, (my) wszczniemy, (wy) wszczniecie, (oni, one) wszczną (rozkaźniki: wszcznij, wszcznijmy, wszcznijcie).
A zatem jeśli ktoś się uprze, może powiedzieć: Jutro na pewno wszcznę kłótnię! I taki zwrot będzie jak najbardziej poprawny.
Formy osobowe z początkowym weszcz– – (ja) weszcznę, (ty) weszczniesz itd. – uważa się współcześnie za błędne, chociaż w przeszłości się nimi posługiwano (podaję za Słownika języka polskiego z 1919 r., t. VII, s. 766):
Jeśli co takowego weszcznie śmiech, przyczynę śmiechu ma powiedzieć; Niesnaski się weszczną między ludźmi.
Widać – nasi przodkowie chcieli sobie ułatwić artykulację i między początkowe w i szcz– wstawiali samogłoskę e.
Maciej Malinowski