Etymologicznie wszystko się zgadza – forma ludyczny ma związek z łacińskim rzeczownikiem ludus (‘gra, zabawa’)
– Z moich obserwacji wynika, że wiele osób nie rozumie znaczenia słów „ludyczny”, „ludyczność”. Owszem, są one raczej książkowe, rzadko pojawiające się w mowie potocznej, ale warto chyba o nich w „Angorze” napisać ku przestrodze tych, którzy się nimi błędnie posługują (e-mail od internauty).
Czytelnikowi chodzi zapewne o to, że wyrazy ludyczny i ludyczność mylone są z przymiotnikiem ludowy i rzeczownikiem ludowość. I chyba rzeczywiście tak się nieraz dzieje. A wszystko przez podobieństwo brzmienia rozpatrywanych słów, ich początkowy człon lud-.
Zapamiętajmy więc, że przymiotnik ludyczny, często przywoływany w tekstach z zakresu etnologii (zajmuje się ludźmi żyjącymi we wspólnocie) i antropologii kulturowej (bada człowieka jako twórcę kultury), znaczy ‘dotyczący gier, zabaw; rozrywkowy; taki, który bawi’.
Etymologicznie wszystko się zgadza – forma ludyczny ma związek z łacińskim rzeczownikiem ludus (‘gra, zabawa’).
Poprawnie powie się zatem bądź napisze: ludyczny charakter kina czy teatru, gdy ich repertuar jest lżejszego kalibru, służący rozrywce; ludyczna część uroczystości odpustowych w kościołach (jarmarki, karuzele, strzelnice z fantami itp.) czy ludyczny wymiar kultury (np. karnawalizacja świąt na ulicach i placach miast, parady, przemarsze, tańce, śpiewy).
Tak samo ludycznością nazwiemy wszystko to, co zaspokaja potrzeby ludzi w dziedzinie rozrywki, a także samą skłonność człowieka do zabawy. Mówi się nieraz o ludyczności jako cesze kultury masowej lub utworu literackiego, dzieła sztuki i ludyczności jako zjawisku występującym w folklorze i literaturze ludowej.
Istnieje jeszcze określenie ludyzm, znane m.in. w psychologii i tam szerzej opisywane, przywoływane wtedy, gdy mamy na myśli ‘skłonność człowieka do bawienia się, odczuwanie potrzeby częstej zabawy, rozrywek’.
Upowszechniło się nawet wyrażenie homo ludens (łac. ‘człowiek bawiący się’), rozpropagowane w przeszłości przez holenderskiego historyka i lingwistę Johana Huizingę (zmarł w 1945 r.), który twierdził, że u podstaw ludzkiego działania tkwią atawistycznie zabawa i gra, a także rywalizacja z innymi ludźmi.
Zupełnie inny sens mają wyrazy ludowy i ludowość. Obydwa związane są ze swojskim słowem lud. Ludowy to 1. ‘dotyczący wsi i chłopów; pochodzący ze wsi’, 2. ‘związany klasowo z robotnikami i chłopami, masami pracującymi’, a także 3. ‘powszechny, przeznaczony dla ogółu’.
Powie się zatem bądź napisze z jednej strony: artysta ludowy, gwara ludowa, kapela ludowa, kultura ludowa, obrzęd ludowy, zwyczaje ludowe itp., a z drugiej: demokracja ludowa, działacz ludowy, zgromadzenie ludowe, ruch ludowy, stronnictwo ludowe, władza ludowa itp.
Ludowość z kolei to wszystko ‘to, co jest ludowe, co odznacza się charakterem ludowym’, a także ‘posiadanie cech ludowych, bycie ludowym’. Nauczyciele na lekcjach języka polskiego nieraz mówią o literaturze doby romantycznej, że cechowała ją ludowość, ludowość znajdziemy również później w „Weselu” czy w „Chłopach”.
Wspomnijmy na koniec o jednej kwestii, a mianowicie o tym, że nie należy mylić wyrazów ludyzm i luddyzm.
Luddyzm jest pojęciem utworzonym z anglicyzmu luddism, nazywającego ‘ruch angielskich robotników fabrycznych, którzy w początkach mechanizacji przemysłu w XIX w. niszczyli maszyny’. Nazwa wzięła się od nazwiska przywódcy Neda Ludda, dlatego na protestujących zaczęto z czasem mówić luddyści (ang. luddites).
Ciekawe, że w słownikach występuje para wyrazowa luddyzm – luddysta, nie ma zaś słowa ludysta (‘zwolennik bawienia się’) wiążącego się z ludyzmem.
MACIEJ MALINOWSKI