Obcy język polski

  • Porady językowe
  • Polszczyzna od ręki Pana Literki
  • Poradnia Językowa PWN
  • Camera obscura
  • Quiz językowy
  • O autorze
    • Książki
      • Ortografia polska. Kodyfikacja, reformy i zmiany pisowni (1830–2010) oraz jej recepcja
      • Co z tą polszczyzną?
      • (…) boby było lepiej
      • Obcy język polski
    • Opinie
    • Dyplom mistrza polskiej ortografii
  • Porady językowe
  • Polszczyzna od ręki Pana Literki
  • Poradnia Językowa PWN
  • Camera obscura
  • Quiz językowy
  • O autorze
    • Książki
      • Ortografia polska. Kodyfikacja, reformy i zmiany pisowni (1830–2010) oraz jej recepcja
      • Co z tą polszczyzną?
      • (…) boby było lepiej
      • Obcy język polski
    • Opinie
    • Dyplom mistrza polskiej ortografii

Obcy język polski

Jegomość

» Porady językowe » Jegomość

Słowo jegomość jest zrostem – połączeniem zaimka dzierżawczego „jego” i rzeczownika „mość” (skrót od „miłość”)

– Interesuje mnie historia słowa „jegomość”. Czy mógłby Pan coś więcej o nim napisać? (e-mail od slaxxx_tabxx@onet.eu szczegółowe dane do wiadomości mojej i redakcji

Słowo jegomość jest zrostem – połączeniem zaimka dzierżawczego jego i rzeczownika mość (skrót od miłość). W dawnych wiekach mówiono i pisano Jego Miłość albo krócej Jegomość, był to tytuł grzecznościowy używany w odniesieniu do osób płci męskiej stanu królewskiego, duchownego i szlacheckiego (stanowiło to wyraz szczególnego uszanowania).

Jak pisze Zygmunt Gloger w „Encyklopedii staropolskiej (Warszawa 1901, t. II):

„Tytułowano tak ludzi wolnych i możnych, a w średnim stanie każdego pana i gospodarza domu. Przed słowem ksiądz nie używano pan, ale jegomość, np. Jegomość ksiądz biskup, co później przeszło i na proboszczów nazywanych pospolicie jegomościami. Dzieci tytułowały ojca swego Jegomość ojciec; o zmarłym ojcu mówiono z uszanowaniem: Nieboszczyk jegomość. Pospolitem było złączenie: Jegomość Dobrodziej. O królu mówiono: […] Król Jegomość. O księciu: […] Książę Jegomość”.

Z tego względu w druku przed nazwiskiem lub tytułem dodawano literki IMĆ (pisano I, gdyż w XVI, XVII w. nie znano jeszcze joty, np. IMĆ wojewoda, starosta, rajca).

Z czasem słowo jegomość rozszerzyło znaczenie. Zaczęto tak powszechnie mówić o ludziach stanu średniego, a następnie o ‘panu swej woli, niepodległym, o człowieku wolnym’ (podaję za Słownikiem języka polskiego J. Karłowicza, A. Kryńskiego i Wł. Niedźwiedzkiego, Warszawa 1902. t. II, s. 167).

Wreszcie stał się jegomość określeniem pospolitym, nazywającym ‘każdego człowieka, którego powierzchowność przyzwoita’ (za Słownikiem języka polskiego M. Orgelbranda, Wilno 1861, t. I, s. 444: Jakiś jegomość przychodził pytać o ciebie; Cóż to za jegomość! Patrzajcie go, jaki jegomość!).

Dzisiaj semantycznie rzeczownik jegomość pozostaje bliski wyrazowi gość w znaczeniu ‘bliżej nieznany mężczyzna, facet’ (z pewnością na ową synonimiczność miało też wpływ zakończenie -ość obydwu wyrazów…).

Okazuje się jednak, że słowo jegomość jest interesujące również z innego powodu – gramatycznego.

Jak wspomniałem na wstępie, w jego skład wchodzi dopełniaczowa forma zaimkowa jego (pochodząca notabene od staropolskiego jen, dzisiaj on) i rzeczownik rodzaju żeńskiego mość (skrót od słowa miłość). On właśnie sprawił, że pierwotnie wyraz jegomość był tworem odmieniającym się według paradygmatu żeńskiego:

M. (ten) jegomość, D. (tego) jegomości, C. (temu) jegomości, B. (tego) jegomości, N. z (tego) jegomością, Ms. o (tym) jegomości.

Na takie postacie fleksyjne wyrazu jegomość łatwo natrafić w tekstach historycznych, np. Do Jaśnie Wielmożnego  Jegomości Pana Koniuszego Koronnego (Jan Andrzej Morsztyn, 1661 r., „Lutnia. Księga pierwsza”) czy Do króla  Jegomości w dzień urodzin Jego (Adam Naruszewicz, 1771 r., „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne”).

Do zmiany rodzajowości gramatycznej wyrazu jegomość z żeńskiej na męską doszło w II poł. XIX w. Tak bardzo zaczął się on naszym przodkom kojarzyć z gościem, że wkrótce zaczęli go deklinować po męsku: (tego) jegomościa, (temu) jegomościowi, z (tym) jegomościem, o (tym) jegomościu.

Ale to nie wszystko… Przy okazji zapomniano o tym, że w słowie jegomość tkwi zaimek jego i formach pluralnych należy go wymienić na ich, tzn. mówić i pisać:

(ten) jegomość, ale: (ci) ichmoście albo (ci) ichmościowie (w brzmieniu pierwotnym byli ci ichmości), a nie: (ci) jegomoście albo (ci) jegomościowie.

Przestrzegał przed tym już 100 lat temu w poradniku Najpospolitsze błędy językowe zdarzające się w mowie i piśmie polskiem (Wydawnictwo M. Arcta w Warszawie 1919, s. 46) Antoni Krasnowolski:

[…] zwrot „Znam tych jegomościów nie ma sensu, bo zaimek jego nie może się stosować do kilku posiadaczów jednocześnie”.

Nie wzięto sobie jednak tych uwag do serca i niepoprawne gramatycznie formy (ci) jegomoście, (ci) jegomościowie przetrwały do naszych czasów…

 MACIEJ MALINOWSKI

Podobne

Share

Tagi: etymologiaortografiaznaczenie słów

Obserwuj:

  • Następny wpis Widownia
  • Poprzedni wpis mistrz ortografii czy Mistrz Ortografii?

Najnowsze

  • Ortografia: który zapis jest poprawny?

  • Jak napiszesz?

  • Pokój, czyli spokój

Archiwum porad

  • ★2019 (7)
    • Luty (2)
    • Styczeń (5)
  • ☆2018 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (3)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (3)
    • Styczeń (5)
  • ☆2017 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (5)
    • Styczeń (4)
  • ☆2016 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2015 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2014 (54)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (5)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (5)
  • ☆2013 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (3)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (6)
  • ☆2012 (55)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (6)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (5)
    • Styczeń (4)
  • ☆2011 (46)
    • Grudzień (1)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (2)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (6)
    • Luty (3)
    • Styczeń (4)
  • ☆2010 (51)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (4)
    • Styczeń (3)
  • ☆2009 (53)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (6)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2008 (52)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (5)
  • ☆2007 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (5)
  • ☆2006 (52)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (6)
    • Lipiec (3)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2005 (51)
    • Grudzień (3)
    • Listopad (5)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (5)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (5)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (4)
    • Styczeń (4)
  • ☆2004 (46)
    • Grudzień (5)
    • Listopad (4)
    • Październik (4)
    • Wrzesień (5)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (4)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (5)
    • Luty (2)
    • Styczeń (1)
  • ☆2003 (53)
    • Grudzień (6)
    • Listopad (3)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (5)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (4)
    • Kwiecień (5)
    • Marzec (4)
    • Luty (4)
    • Styczeń (5)
  • ☆2002 (44)
    • Grudzień (4)
    • Listopad (4)
    • Październik (5)
    • Wrzesień (4)
    • Sierpień (4)
    • Lipiec (6)
    • Czerwiec (4)
    • Maj (5)
    • Kwiecień (4)
    • Marzec (3)
    • Luty (1)

Więcej

Polecane

  • Szwedzki stół

  • Kroić i krajać

  • Potrzebować czegoś (nie: coś)

Komentarze i tematy

  • Ostatnie komentarze
  • Tagi
  • Soban mówi:
    I wszystko w tym temacie 😉
  • jan35 mówi:
    Warto dodać, że po serbsku "baviti se" oznacza właśnie "zajmować się...
  • Stratos Vasdekis mówi:
    Warto tu wspomnieć, że słowo „zabawa” pierwotnie (od XIV w.) znaczyło...
  • mówi:
    Janusz i Grażyna to już dziadkowie. Partnerką Seby jest Karyna, a...
  • Komentatorka mówi:
    Powiedzenie składa się z kilku wyrazów, więc na pewno nie powiedzenie.
  • dyktando etymologia fleksja frazeologia interpunkcja kalka językowa neosemantyzm ortografia regionalizm składnia stylistyka słownictwo słowotwórstwo Wielkanoc wymowa znaczenie słów znaczenie zwrotów i wyrażeń zobacz Święta
Strona używa ciasteczek (cookies). Korzystając z niej, wyrażasz zgodę na używanie cookie zgodnie z aktualnymi ustawieniami przeglądarki.
Polityka prywatności
  • Polityka prywatności
  • Skorowidz alfabetyczny
  • Źródła obrazów

Copyright © Maciej Malinowski 2002 - 2018