Dwu albo dwóch

Formy „dwiema” używano kiedyś we wszystkich rodzajach. Później została zastąpiła przez „dwoma”, dlatego dziś można ją jeszcze łączyć z rzeczownikami żeńskimi…

W listach i e-mailach od Państwa powtarzają się prośby o kontynuowanie wątku liczebnikowego.

Pan Jerzy F. z Wrocławia zachęca mnie do tego, bym zwrócił uwagę na niepoprawne używanie wyrażeń dwoma kobietami, dwoma książkami, obydwoma sprawami, obydwoma rękami. „Niewielu mówców lub autorów tekstów pisanych zwraca uwagę na żeński charakter rzeczownika” – argumentuje czytelnik.

Z kolei Pani Anna z Łodzi  ma wątpliwości, czy mówi się i pisze: jednej z dwu wartości czy jednej z dwóch wartości.

Wreszcie Pani dsur*******a@*p.pl pyta, które formy są lepsze: obaj czy obydwaj?, obie czy obydwie?

Żeby jednoznacznie odpowiedzieć, czy wyrażenia dwoma kobietami, obydwoma rękami są istotnie błędne, trzeba się odnieść do historii języka.

Otóż proszę sobie wyobrazić, że jeszcze do końca XVIII w. form dwiema, obydwiema używano we wszystkich rodzajach (tak jak dziś trzema, czterema). Mówiono:

dwiema domoma, dwiema synoma (była to stara końcówka narzędnika liczby podwójnej -oma – teraz: domami, synami), obydwiema działy (czyli działami), obydwiema chorągwiami.

Nie ulega wątpliwości, że to właśnie pod wpływem końcówki -oma rzeczowników, z którymi wchodziły w związek liczebniki dwiema, obiema, z czasem zaczęły się upowszechniać postacie dwoma, obydwoma, np. dwoma domoma (tzn. domami), dwoma rękoma, obydwoma grzywnoma (grzywnami). Wyparły one formy dwiema, obydwiema przynależne wcześniej – jak wykazaliśmy – w s z y s t k i m rodzajom rzeczowników.

Dopiero w XIX w. ówcześni gramatycy opowiedzieli się za tym, by dwoma, obydwoma obsługiwały głównie rodzaj męski i nijaki. W rodzaju żeńskim były to jednak formy ciągle dopuszczalne.

Takie rozróżnienie utrzymało się do dziś. Zwolennicy wyrzucenia form dwoma, obydwoma z wyrażeń z rzeczownikami żeńskimi (dwoma kobietami, obydwoma sprawami itp.) przywołują jednoznaczną postać mianownikową liczebnika dwie.

Argumentują, że skoro mówi się i pisze dwie kobiety, obie sprawy, to i dwiema kobietami, obiema sprawami itp. Posługiwanie się formami dwiema, obydwiema w rodzaju żeńskim i dwoma, oboma w męskim oraz nijakim zasługuje na poparcie, jednak pod warunkiem, że nie eliminuje się z polszczyzny oboczności dwoma, obydwoma kobietami, mającej jak widać uzasadnienie historyczne.

Pozostaje jeszcze kwestia ortograficzna.

Piszemy dwu albo dwóch (dwuch to błąd!). Forma dwu jest starsza od dwóch. Pierwotnie było to dwoju, ale wskutek oddziaływania licznych zaimków i przymiotników o zakończeniu -ch (moi-ch, naszy-ch, dobry-ch) i uproszczenia fonetycznego dwu przeszło najpierw w dwuch, a następnie w dwóch. Pisownia dwóm jest także rezultatem kontaminacji końcówki liczebnikowej -u oraz rzeczownikowej -om.

Warto ponadto zapamiętać poprawny wzorzec odmiany liczebników dwie i dwóch. W rodzaju żeńskim jest tak:

– kogo? dwu kobiet, komu? dwu kobietom, z kim? z dwu kobietami, o kim? o dwu kobietach albo:

– kogo? dwóch kobiet, komu? dwóm bądź dwom kobietom, z kim? z dwiema lub dwoma kobietami, o kim? o dwóch kobietach.

W rodzaju męskim (i nijakim):

– kogo? dwu mężczyzn, komu? dwu mężczyznom, z kim? z dwu mężczyznami, o kim? o dwu mężczyznach albo:

– kogo? dwóch mężczyzn, komu? dwóm bądź dwom mężczyznom, z kim? z dwoma mężczyznami, o kim? o dwóch mężczyznach.

Co się zaś tyczy form obaj, obydwaj oraz obie, obydwie, to nie ma różnicy, wszystkie są poprawne, z tym że obaj, obie uchodzą za starsze. Przez jakiś czas mówiono nawet obadwaj (królowie) i obiedwie (królowe), aż w końcu wykształciły się formy obydwaj i obydwie. Odrzucono zaś połączenie obaj dwaj.

MACIEJ MALINOWSKI

Scroll to Top